Powtórka do matury - ŚREDNIOWIECZE

1. RAMY CHRONOLOGICZNE ŚREDNIOWIECZA
Średniowiecze- V - XV stulecie. Za datę początkowo uznaje się upadek starożytnego Rzymu(476)., a koniec epoki:
-upadek Konstantynopola(1453),
-wynalezienie druku Gutenberga(1440),
- odkrycie ameryki przez Krzysztofa Kolumba(1492).

Trzy podstawowe okresy średniowiecza:
-wczesne średniowiecze(V-X)
-dojrzałe średniowiecze(X-XIII)
•styl romański
•styl gotycki
-późne średniowiecze(XIV-XV)

2. HASŁA DOBY ŚREDNIOWIECZA
Teocentryzm - Bóg w centrum zainteresowania. Uznawano Go wówczas za przyczynę, ośrodek, cel wszystkiego. Taki pogląd, sprowadzający wszystkie sprawy ludzkie do Boga oraz podporządkowujący celom pozaziemskim wszystkie strefy kultury.(Św. Augustyn)

Uniwersalizm - Dominacja kościoła była przyczyną uniwersalizmu, czyli jednolitości epoki średniowiecza. Gdziekolwiek docierały idee chrześcijańskie, kultura przybierała podobną formę, a filozofia, sztuka i literatura podejmowały te same problemy i motywy.

Archaizm - to element językowy, który stał się z różnych względów przestarzały.

Wzorzec parenetyczny - model postępowania, wzór, w średniowieczu powstały wzorce:
- idealny rycerz - Roland,
- idealny władca – król Karol, król Artur,
- asceta – św. Aleksy,
- święty – św. Franciszek.

Styl Romański - XI -XIII charakteryzuje się prostotą i masywnością. Grube, zbudowane z kamiennych ciosów mury nakryte są ciężkim sklepieniem w kształcie połowy walca. Okna są niewielkie, okrągło łukowe, a bryłę budynku urozmaicają wieże i przybudówki. W malarstwie sceny bez perspektywy, silna gloryfikacja np.aniołowie nad świętą rodziną, złota barwa odzwierciedlająca wspaniałość nieba.

Styl Gotycki - XIII-XV budowle strzeliste o cienkich ścianach, wysokie, ostrołukowe okna. W malarstwie postacie i długich sylwetkach, ekspresyjne sceny często przedstawiające męki, tortury, cierpienia zbawiciela i świętych.

Apokryfy - to uzupełnienie opowieści biblijnych, mające pozory autentyzmu. Ich autorstwo przypisywano uczestnikom historii świętej.

Pieta - wizerunek Matki Bolejącej nad ciałem zdjętego z krzyża Chrystusa,

Hagiografia - żywotopisarstwo, utwory opisujące życie i czyny świętych np. Legenda o św. Aleksym

Danse macabre - Taniec śmierci popularna średniowieczna alegoria przypominająca o nieuchronnym śmiertelnym losem, wyrażająca również rozczarowanie marnością świata i skargę na przemijanie.
Szkielet, szczerzący w upiornym uśmiechu zęby, prowadzi makabryczny korowód przedstawicieli wielu stanów. Po śmierci będziemy wszyscy tak samo traktowani nie zależnie od warstw społecznych.

Asceza - wywodzi się z greckiego i oznacza „ćwiczenie”. Określamy nim średniowieczny ideał postępowania polegający na dobrowolnym wyrzeczeniu się wszystkich rozkoszy i przyjemności życia. Ten, kto podąża drogą ascezy, czyli asceta, poddaje nieustannym ćwiczeniom swoje ciało i duszę. Ascezę uważano w średniowieczu za najlepszy sposób osiągnięcia zbawienia.


3. FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZA
Tomizm – filozofia św. Tomasza z Akwinu- przedstawiała wizję świata harmonijnego, stanowiącego drabinę bytów (człowiek znajduje się na niej między aniołami a zwierzętami), na której każde istnienie ma własne, celowe, naturalne miejsce. Wszystko, co jest, składa się z materii i formy; ciało to cześć materialna człowieka, dusza zaś to jego forma; czyli człowiek to połączenie duszy i ciała, a nie sama dusza. Rozum może pojąć wszystko-nawet Boga.

Augustynizm – św. Augustyn. Świat dzieli się na dwie sfery: materialną i duchową; człowiek jest duszą uwięzioną w ciele. Wszystko, co istnieje, powstało dzięki miłości Bożej. Miłość to uniwersalna siła, która sprawia, że wszystko dąży do Boga. Poznajemy przez miłość oraz intuicję, a także dzięki oświeceniu przez Boga. Wszystko, co stworzył Bóg, jest dobre, stąd zło nie istnieje- jest nicością; człowiek jest wolny, może wiec odwrócić się od dobra i skierować ku nicości; czyli zło wynika z wolności ludzkiej. Najważniejsze dzieło Wyznania.

Scholastyka – to średniowieczna metoda filozoficzna, polegająca przede wszystkim na:
-oparciu wiedzy na zhierarchizowanych autorytetach
-podporządkowaniu wiedzy zasadom wiary

Franciszkanizm – filozofia wiary radosnej opartej na afirmacji – umiłowaniu każdej rzeczy stworzonej przez Boga. Franciszkanin to człowiek prosty, radujący się z życia, głęboko religijny i miłujący naturę.



4. LITERATURA ŚREDNIOWIECZNA

Bogurodzica - najstarsza polska pieśń religijna, a zarazem najstarszy polski tekst poetycki, niegdyś rolę hymnu narodowego: śpiewało ją rycerstwo pod Grunwaldem.
Pieśń oparta jest na idei pośrednictwa. Wspólnota wiernych zwraca się w niej do Marii o wstawiennictwo u swojego Syna oraz do samego Jezusa, by ze względu na osobę Jana Chrzciciela dał modlącym się szczęśliwe i bogate życie na ziemi, z także wieczne bytowanie w raju.
Archaiczne formy językowe według podziału: archaizmy leksykalne(gospodzin, zbożny), fonetyczne(Krzciciel), fleksyjne(zyszczy), słowotwórcze(Bogurodzica), znaczeniowe(inne znaczenie dzisiaj), składniowe(Bogiem sławiena).




Posłuchajcie bracia miła - jest to utwór pochodzący z XV w. Jest to gatunek charakterystyczny dla lamentacji, żalu, ubolewań. Inne tytuły: „Lament świętokrzyski”, „Żal matki Boskiej pod krzyżem”. Matka boska przedstawiona jest jako zwykła cierpiąca kobieta, "ludzka matka", ze swoim żalem i rozpaczą zwraca się do zebranych przechodzących ludzi, również do odbiorców utworu, czyli do nas.
W tekście Maryja przedstawiona jest jako ludzka matka, która płacze, żali się nad cierpieniem swojego syna. Matka Boska cierpi jak inni ludzie. Tę osobistą, ludzką tragedię podkreślają zdrobnienia: Synku, główka, a także formy gramatyczne zaimka: mój, moja, ja, twoje. Utwór opiera się na motywach apokryficznych.

Legenda o świętym Aleksym - słynna wierszowana legenda, realizująca typowy schemat hagiograficzny. Oto jak wygląda życiorys średniowiecznego świętego:
- Miejsce urodzin: bogaty rzymski dom.
- Rodzice: pobożny Eufamijan i miłosierna dla ubogich Aglijas.
- Okoliczności urodzin: cudowne; małżonkowie nie mieli długo potomka, jednak w końcu Bóg wysłuchał ich modlitw.
- Młodość Aleksego: do dwudziestego czwartego roku życia młodzian wyróżniał się tylko pobożnością.
- Wejście na drogę świętości: w dzień zaślubin z Famijaną Aleksy postanawia porzucić dom i żonę.
- Asceza: Aleksy rozdaje swoje dobra i udaje się na żebraczą wędrówkę (życie to nieustanna pielgrzymka).
- Cuda: w mieście Laodycei do bohatera schodzi z obrazu Matka Boża,
- Asceza: Aleksy wraca do rodzinnego Rzymu; tam, nierozpoznany przez nikogo, mieszka pod schodami we własnym domu, bity i upokarzany przez służbę ojca.
- Śmierć: w atmosferze cudu; towarzyszą jej niezwykłe wydarzenia. Aleksy spisuje na kartce swój żywot; „testament” z zaświatów odebrać może tylko jego żona. Warto zwrócić uwagę na zakończenie legendy; jest ono niezgodne z hierarchicznym myśleniem średniowiecza. Papież, kardynałowie i cesarz „z swymi kapłany" nie mogą wydobyć z martwej dłoni tajemniczego papieru.


Pieśń o Rolandzie
Cechy średniowiecznego rycerza: wierność, męstwo czułość, honor, dotrzymywanie słowa, składanie przysiąg, sprawiedliwość, siła, szlachetność, szacunek dla niższej warstwy społecznej, wierny swej wybrance, zakochany, dumny, małomówność, wierny swemu władcy.

Roland- Bohater Pieśni o Rolandzie(XI w.) stał się dla kultury europejskiej uosobieniem rycerskich cnót. Jego postępowanie wspierało się na kilku prostych zasadach: na wierze w Kościół, miłości do „słodkie Francji”, absolutnej wierności władcy i solidarności wobec towarzyszy broni. Dla rycerskiego honoru Roland gotów był poświęcić wszystko. Dlatego zrezygnował z wezwania pomocy i podjął nierówną walkę z niewiernymi.

ARS MORENDI – SZTUKA UMIERANIA:
-Roland na początku kładzie się twarzą do ziemi, jakby chciał odprawić publiczną pokutę,
-Rycerz bije się w piersi, wyznaje swoje winy, robi rachunek sumienia,
-Wyciąga do nieba swoją rękawicę – jest to symbol oddania hołdu lennego Bogu, Roland uznaje się wasalem Boga,
-Bohater przed konaniem wchodzi na górę, umiera wywyższony, jak Chrystus na Golgocie. Czyni ze swojej śmierci ofiarę podobną do ofiary Chrystusa,
-Styczność miejsca ze sferą sacrum – Roland umiera pod sosną, która jest symbolem drzewa krzyża Chrystusa, łączy świat ziemski z niebiańskim,
-Wniebowzięcie rycerza. Po duszę Rolanda przybywają archaniołowie,
-Natychmiastowe zbawienie – Roland idzie prosto do nieba, aniołowie niosą jego duszę do raju.



Opowieści Okrągłego Stołu- tzw. opowieści bretońskie. Były to historie inspirowane dziejami i wierzeniami Celtów, ludu, który osiedlił się na wybrzeżach dzisiejszej Francji, w krainie zwanej potem Bretanią. Ich bohaterem jest król Artur, obrońca wyspy przed germańskimi zdobywcami z kontynentu. Otaczało go grono rycerzy, zasiadających przy sławnym Okrągłym Stole, symbolizującym równość królewskiej drużyny. Legendy o królu Arturze przepojone są celtycką fantastyką. Władca i jego rycerze, walczą z olbrzymami i potworami. Otaczający ich świat to melancholijna kraina ciemnych lasów, wśród których kryją się oślepiająco jasne polany z magicznymi, znikającymi zamkami.

Dzieje Tristana i Izoldy - Oparta na celtyckich legendach historia Tristana i Izoldy jest jedną z najpiękniejszych europejskich opowieści miłosnych. W większości rycerskich romansów miłość jest grą, rolą, którą dobrowolnie przyjmują bohaterowie, godząc się zarazem na przestrzeganie jej skomplikowanych reguł.. Miłość Tristana i Izoldy jest zaś okrutnym żywiołem, wobec którego zakochani są bezradni. Los Tristana i Izoldy jest z góry przesądzony- ta miłość musi ich zniszczyć, burzy bowiem moralny ład świata.


Gall Anonim i jego Kronika - Gallem Anoimem nazywamy tajemniczego pisarza, który przybył do Polski na początku XII w. Wedle tradycji, był to Francuz mnich, zatrudniony w kancelarii księcia Bolesława Krzywoustego. W podzięce za gościnę, podjął się on pracy spisaniem dziejów piastowskiej dynastii. Dzieło Galla można nazwać kroniką trzech Bolesławów. Pisarz nadaje dziejom Piastów wyraźny moralistyczny sens. Ich władza pochodziła z Bożego nadania. Dzieło Galla przynosi wizeruneki idealnych rycerzy i władców, które na zachodzie Europy pojawiały się przede wszystkim w rycerskich eposach. Wydarzenia Gall opisuje o porządku chronologicznym (bez dat).

Zabytki języka polskiego - do naszych czasów przetrwało bardzo niewiele polskich tekstów średniowiecznych. Te, które się zachowały, świadczą o stanie ówczesnej polszczyzny i o możliwościach twórczych naszych przodków w zakresie języka np.: Bulla gnieźnieńska(1136r), Bogurodzica(XIIIw), Kazania świętokrzyskie(XIVw), Posłuchajcie, bracia miła...(XVw) Legenda o świętym Aleksym(XVw)

Komentarze

  1. Świetnie ogólnie ale zabrakło hasła średniowiecznego jakim jest memento mori-pamiętaj o śmierci

    OdpowiedzUsuń
  2. nie ma również dance macabre- taniec śmierci ale super strona polecam ;)

    OdpowiedzUsuń
  3. Jest danse macabre czytaj uważnie :P

    OdpowiedzUsuń
  4. Jestem właśnie w trakcie nauki do egzaminu poprawkowego z drugiego półrocza 1 klasy liceum. Jestem ogromnie wdzięczna za utworzenie tego bloga, ponieważ jest moim kluczem do zdania. Radość w momencie, gdy tutaj trafiłam jest nie do opisania!

    OdpowiedzUsuń
  5. Super strona już w drugiej pracy mi pomaga.Dziękuje bardzo...;-)
    Bardzo się ciesze ze na nią trafiłam.Pozdrawiam prowadzących bloga.
    Dobra robota.;-)

    OdpowiedzUsuń
  6. super strona pomimo ze kilku rzeczy zabrakło.przygotowuje mnie zawsze bardzo dobrze

    OdpowiedzUsuń
  7. super strona, dzięki !! :)

    OdpowiedzUsuń
  8. bardzo przydatna stronka :)

    OdpowiedzUsuń
  9. Czemu tu nie ma dild'a?

    OdpowiedzUsuń
  10. Na pewno te definicje bardzo pomogą zdającym. A ja sobie co nieco przypomniałem.

    OdpowiedzUsuń
  11. Super dziękuję

    OdpowiedzUsuń

Prześlij komentarz