Dziady, część III

To mój zbiorczy post z różnego typu pomysłami na omawianie Dziadów części III zaczerpniętymi z internetu i nie tylko. Materiał na lekcjach zwykle dostosuwuje do klas, ich poziomu i zainteresowań. Poniżej prezentuję zbiór świetnych pomysłów wspaniałych pedagogów, filmów i inspiracji, które pomagają w przeprowadzeniu tej Wielkiej Lekcji Patriotyzmu!

1. Temat: Wokół Dziadów Adama Mickiewicza.
Życiorys Adama Mickiewicza:
NaCoBeZU:
- znam życiorys Adama Mickiewicza (w tym datę urodzin i śmierci)
- umiem przedstawić najważniejsze okresy w jego twórczości
- wiem kim byli filomaci i filareci
- znam pojęcie wieszcza/wieszcza narodowego
- umiem poprawnie zapisac tytuł dzieła - trzecia część ,,Dziadów", ,,Dziady drezdeńskie", ew. ,,Dziady" cz. III (informator CKE). https://uploads.knightlab.com/storymapjs/7f94a0af4fc4e2abb07afc07598b3ac3/mickiewicz-in-europe-and-beyond/index.html

2. Temat: Dziady cz. III - wprowadzenie.
Plan wydarzeń

1. Przemiana Gustawa w Konrada.
2. Wigilijne spotkanie w celi Konrada.
3. Rozmowy o aresztowaniach przyjaciół.
4. Bluźniercza pieśń Jankowskiego.
5. Pieśń zemsty Konrada.
6. Mała Improwizacja.
7. Wielka Improwizacja.
8. Odprawienie egzorcyzmów nad duszą Konrada przez księdza Piotra.
9. Widzenie Ewy.
10. Widzenie księdza Piotra.
11. Sen Senatora i dręczenie jego duszy przez diabły.
12. Spotkanie patriotów i arystokracji w salonie warszawskim.
13. Historia Cichowskiego.
14. Wizyta Rollisonowej u Senatora.
15. Plany zabicia Rollisona.
16. Przepowiednia księdza Piotra o śmierci Doktora i Bajkowa.
17. Bal u Senatora.
18. Wieści o śmierci Rollisona.
19. Śmierć Doktora rażonego piorunem.
20. Spotkanie księdza Piotra i Konrada.
21. Guślarz i Kobieta na cmentarzu w noc Dziadów.
22. Przybycie dwóch upiorów.
23. Kibitki jadące na północ i rozpoznanie dawnego kochanka przez kobietę.
24. Podróż więźniów w głąb Rosji.
25. Przybycie więźniów do Petersburga.
26. Spotkanie Pielgrzyma z dawnym mieszkańcem miasta.
27. Rozmowa Pielgrzyma z rosyjskim wieszczem pod pomnikiem cara Piotra I.
28. Przegląd wojska.
29. Przepowiednie Oleszkiewicza.


3. Temat: Dramat romantyczny Adama Mickiewicza i jego geneza.

NaCoBeZU:
znam genezę III cz. "Dziadów" Adam Mickiewicza
wiem kim byli filomaci i filareci
umiem stworzyć notatkę encyklopedyczną
umiem wymienić cechy dramatu romantycznego
potrafię wskazać różnice między tragedią antyczną a dramatem romantycznym
wiem, na czym polega synkretyzm rodzajowy i gatunkowy

Nauczyciel objaśnia genezę dramatu Mickiewicza. Mówi o pobycie poety w Dreźnie oraz o pobudkach powstania dzieła. Wprowadza w temat procesu filomatów i filaretów. Uczniowie wyszukują informacje na temat tajnych organizacji oraz ich założycieli, a następnie tworzą hasło encyklopedyczne uwzględniając informacje zawarte w mapie pamięci.

Na koniec uczniowie pod kierunkiem nauczyciela porównują tragedię antyczną z dramatem romantycznym. Jest to okazja do powtórzenia i utrwalenia treści z klasy pierwszej.

https://wakelet.com/wake/7GC2-crOQ20uwkCpYMFXG?fbclid=IwY2xjawJd25BleHRuA2FlbQIxMQABHlLCcacn1wVZv4qE7N6FIhJgkP3h-vSE7g8GLmlXqnEaiSZA9ETS-2S3LOJM_aem_fCjFYFysY7eTljaWv5fzUg

--------------------------------------------------------
3. Temat: Środowisko patriotów w III cz. "Dziadów".
NaCoBeZU:
-umiem wyjaśnić pojęcia: martyrologia, heroizm
-wiem na czym polegała martyrologia młodzieży polskiej i litewskiej w utworze
-znam przykłady postaw heroicznych w dramacie

KONTEKST HISTORYCZNY:
- III rozbiór Polski (1795 r.) dla obywateli jest szokiem, przyjmowano różne postawy wobec zaborcy.
- nadzieję na utrzymanie polskości przyniósł Napoleon, tworząc Księstwo Warszawskie (zlikwidowane w 1815 roku)
- Księstwo dawało nadzieję na autonomię - urzędowym językiem był polski, istniały polskie sejm i rząd.
1. Co to jest postawa heroiczna? Wskaż przykłady takich postaw (scena I i VII).

Heroizm - to szlachetna, rycerska postawa cechująca się odwagą, niezłomnością i poświęceniem.
Pozwala człowiekowi:
-Stawiać czoła przeciwnościom losu
-Podejmować działania w imię wyższych wartości
-Postępować sprawiedliwie
-Walczyć z honorem i odwagą, niezależnie od ostatecznego wyniku

2. Czym jest martyrologia młodzieży i jak przedstawiona jest w dramacie?

Martyrologia to cierpienie i męczeństwo, które dotyka narodów, grup społecznych lub wyznawców religii. Literatura martyrologiczna podkreśla poświęcenie tych, którzy walczą w imię swoich wartości, takich jak wiara, ojczyzna, dobro, sprawiedliwość i prawda.
a. Dedykacja - Filomaci i Filareci - męczennicy narodowej sprawy.
b. Przedmowa - zbrodnie cara na Polakach, postępowanie Nowosilcowa, który pragnie przypodobać się carowi.
c. Solidarność zbuntowanych więźniów.

3. Których bohaterów możemy zaliczyć do patriotów?
- Tomasz Zan - odważny, chce wziąć całą winę na siebie.
- Jana Sobolewskiego - opowiada o wstrząsających zdarzeniach związanych z wywożeniem młodzieży na Sybir.
- Adolf - opowiada o prześladowaniach Cichowskiego i jego rodziny, patriota stracił pamięć, po wieloletnich torturach postradał rozum.
- Sprawa Rollisona - ukazuje okrutne metody Nowosilcowa, mające doprowadzić do śmierci Rollisona.

Grupa I
Mocne strony społeczeństwa polskiego
Grupa II
Słabe strony społeczeństwa polskiego
Grupa III
Szanse wynikające ze współpracy
Grupa IV
Zagrożenia płynące ze współpracy



Patriotyzm - obowiązek czy wybór? Stwórz tezę i dwa argumenty na jej poparcie.
Czy współczesna młodzież może nauczyć się czegoś od patriotów opisanych przez Mickiewicza? Stwórz tezę i dwa argumenty na jej poparcie.

4. Temat: "Nasz naród jak lawa" - lojaliści i zdrajcy w Dziadach.

NaCoBeZU:
- zna kontekst historyczny (rozbiór polski, postanie listopadowe),
- rozumie znaczenie pojęć: lojaliści, patrioci, konformizm, mesjanizm
NOTATKA:
"Nasz naród jak lawa,
Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,
Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi;
Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi."

Metafora pokazuje podział polskiego społeczeństwa w XIX w. Lojaliści zaakceptowali utratę niepodległości oraz patrioci, którzy są gotowi na poświęcenie dla ojczyzny (mesjanizm).


Scena "Salon warszawski" dzieli społeczeństwo na dwie grupy.
Lojaliści - przy stoliku w centrum salonu siedzi arystokratyczna elita, lojalna wobec caratu. To urzędnicy, arystokracja, generałowie, literaci i oficerowie. Widzą w Nowosilcowie kompana do zabawy i chcą zdobyć jego przychylność. Zależy im tylko na zyskach i wygodnym życiu. Arystokracja nie myśli o sprzeciwianiu się zaborcy. Posługują się językiem francuskim.
Konformizm to bezkrytyczne podporządkowanie się normom, wartościom, poglądom i regułom panującym w danej grupie.

Zdrajcy, kolaboranci - ludzie pozbawionych skrupułów moralnych (Scena VIII)
Doktor - postać wzorowana na August Bécu - ojczymie J. Słowackiego, czerpie korzyści z cierpienia Polaków, ginie rażony piorunem kulistym, który topi jego srebrne carskie monety.
Pelikan - Wacław Pelikan zdrajca, poplecznik Nowosilcowa, szydzi z niego za plecami.

Środowisko patriotów - stoją przy drzwiach.
Przy drzwiach stoją młodzi patrioci, którzy uważają, że poezja powinna zajmować się historią i tragicznymi dziejami narodu.
Rozmawiają po polsku, często szeptem.


Nawiązania:
Abracadabra Kaliber 44

5. Temat: Wizja poety i poezji w III części Dziadów
NaCoBeZU:
- wie kim jest wieszcz
Temat: Romantyczny prometeizm
Temat: Mickiewicz a mesjanizm
Temat: Egzorcyzmy Księdza Piotra w "Dziadach" cz. III Adama Mickiewicza.
Temat: Wypowiedzi niejednoznaczne
Temat: Romantyczny topos ojczyzny - współcześnie
Temat: Romantyczna poezja egzystencji


6. Wielka Improwizacja
Temat lekcji: Eksplozja uczuć w Dziadach, czyli o kreacji Gustawa-Konrada.

Monolog Konrada w wykonaniu Gustawa Holubka: https://www.youtube.com/watch?v=51MSGkq76Eo Tekst Wielkiej Improwizacji:

https://pl.wikisource.org/wiki/Dziady_cz%C4%99%C5%9B%C4%87_III/Scena_II

SCENA 2 - Praca w grupach:
a) Co Konrad mówi o sobie i swojej twórczości?
b) Jaki jest stosunek Konrada do Boga?
c) Jak Konrad pojmuje naród?
d) Co Konrad twierdzi na temat życia i świata?
e) W jakim stanie emocjonalnym jest główny bohater? Co zdradza język postaci?

Na podstawie Wielkiej Improwizacji przedstaw stosunek Konrada do ludzi i Boga.
Scharakteryzuj go jako twórcę i czującą, nadwrażliwą jednostkę. (tabela)

https://zsbi.pl/wp-content/uploads/2021/03/2TD_Scenariusz_jez_pol.pdf
7. Dziady cz. III - powtórka
https://view.genially.com/601a9b9ae5d46a0d6e4ba6bc/game-mickiewiczdziadypowtorka

Cykle lekcji - Genially: https://view.genially.com/5f3ff539891cc20d3a9fa624/presentation-adam-mickiewicz-dziady-czesc-iii https://view.genially.com/5fb2ec381779890d192cf13d/social-header-cykl-lekcji-o-dziadach-iii

https://wakelet.com/wake/7GC2-crOQ20uwkCpYMFXG?fbclid=IwY2xjawJd25BleHRuA2FlbQIxMQABHlLCcacn1wVZv4qE7N6FIhJgkP3h-vSE7g8GLmlXqnEaiSZA9ETS-2S3LOJM_aem_fCjFYFysY7eTljaWv5fzUg

Matura 2026-2028 język polski - pytania jawne

Poniżej wklejam listę pytań jawnych na maturę ustną z języka polskiego, obowiązujące w latach 2026-2028. Lista pobrana ze strony CKE.

BIBLIA

1. Motyw cierpienia niezawinionego. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Księgi Hioba. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
2. Człowiek wobec niestałości świata. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Księgi Koheleta. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
3. Wizja końca świata. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Apokalipsy św. Jana. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Jan Parandowski, Mitologia (cz. I Grecja)

4. Poświęcenie się w imię wyższych wartości. Omów zagadnienie na podstawie Mitologii (cz. I Grecja) Jana Parandowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
5. Problematyka winy i kary. Omów zagadnienie na podstawie Mitologii (cz. I Grecja) Jana Parandowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
6. Miłość silniejsza niż śmierć. Omów zagadnienie na podstawie Mitologii (cz. I Grecja) Jana Parandowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Homer, Iliada (fragmenty)

7. Heroizm jako postawa człowieka w zmaganiu się z losem. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Iliady Homera. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Sofokles, Antygona

8. Prawa boskie a prawa ludzkie. Omów zagadnienie na podstawie Antygony Sofoklesa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
9. Człowiek wobec przeznaczenia. Omów zagadnienie na podstawie Antygony Sofoklesa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Lament świętokrzyski (fragmenty)

10. Motyw cierpiącej matki. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Lamentu świętokrzyskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (fragmenty)

11. Motyw tańca śmierci. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Pieśń o Rolandzie (fragmenty)

12. Średniowieczny wzorzec rycerza. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Pieśni o Rolandzie. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

William Szekspir, Makbet

13. Moralna odpowiedzialność za czyny. Omów zagadnienie na podstawie Makbeta Williama Szekspira. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
14. Czy człowiek decyduje o własnym losie? Omów zagadnienie na podstawie Makbeta Williama Szekspira. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
15. Jaki wpływ na człowieka ma sprawowanie przez niego władzy? Omów zagadnienie na podstawie Makbeta Williama Szekspira. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Molier, Skąpiec

16. Czy dobra materialne czynią człowieka szczęśliwym? Omów zagadnienie na podstawie Skąpca Moliera. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
17. Przyczyny nieporozumień między rodzicami a dziećmi. Omów zagadnienie na podstawie Skąpca Moliera. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Ignacy Krasicki, wybrana satyra

18. Wady ludzkie w krzywym zwierciadle satyry. Omów zagadnienie na podstawie znanej Ci satyry Ignacego Krasickiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Adam Mickiewicz, Romantyczność oraz wybrane ballady

19. Świat ducha a świat rozumu. Omów zagadnienie na podstawie Romantyczności Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
20. Na czym polega ludowa sprawiedliwość? Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci ballad Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Adam Mickiewicz, Dziady część III

21. Losy młodzieży polskiej pod zaborami. Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
22. Mesjanizm jako romantyczna idea poświęcenia. Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
23. Postawy społeczeństwa polskiego wobec zaborcy. Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
24. Różne postawy człowieka wobec Boga. Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
25. Jakie prawdy o człowieku ujawniają jego sny albo widzenia? Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
26. W jakim celu twórca nawiązuje do motywów biblijnych? Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
27. Walka dobra ze złem o duszę ludzką. Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
28. Czym dla człowieka może być wolność? Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
29. Motyw samotności. Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Bolesław Prus, Lalka

30. Miłość – siła destrukcyjna czy motywująca do działania? Omów zagadnienie na podstawie Lalki Bolesława Prusa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
31. Praca jako pasja człowieka. Omów zagadnienie na podstawie Lalki Bolesława Prusa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
32. Jaką rolę w relacjach międzyludzkich odgrywają majątek i pochodzenie? Omów zagadnienie na podstawie Lalki Bolesława Prusa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
33. Konfrontacja marzeń z rzeczywistością. Omów zagadnienie na podstawie Lalki Bolesława Prusa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
34. Miasto – przestrzeń przyjazna czy wroga człowiekowi? Omów zagadnienie na podstawie Lalki Bolesława Prusa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
35. Czym dla człowieka mogą być wspomnienia? Omów zagadnienie na podstawie Lalki Bolesława Prusa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Henryk Sienkiewicz, Potop (fragmenty)

36. Postawy odwagi i tchórzostwa. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Potopu Henryka Sienkiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara

37. Walka człowieka ze swoimi słabościami. Omów zagadnienie na podstawie Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
38. Motyw winy i kary. Omów zagadnienie na podstawie Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
39. Ile człowiek jest gotów poświęcić dla innych? Omów zagadnienie na podstawie Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
40. Co może determinować ludzkie postępowanie? Omów zagadnienie na podstawie Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
41. Motyw przemiany bohatera. Omów zagadnienie na podstawie Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Stanisław Wyspiański, Wesele

42. Co utrudnia porozumienie między przedstawicielami różnych grup społecznych? Omów zagadnienie na podstawie Wesela Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
43. Rola chłopów i inteligencji w sprawie niepodległościowej. Omów zagadnienie na podstawie Wesela Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
44. Sen o Polsce czy sąd nad Polską? Omów zagadnienie na podstawie Wesela Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
45. Symboliczne znaczenie widm i zjaw. Omów zagadnienie na podstawie Wesela Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
46. Motyw tańca. Omów zagadnienie na podstawie Wesela Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Władysław Stanisław Reymont, Chłopi (fragmenty)

47. Obyczaj i tradycja w życiu społeczeństwa. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Chłopów Władysława Stanisława Reymonta. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Stefan Żeromski, Przedwiośnie

48. Jakie znaczenie ma tytuł dla odczytania sensu utworu? Omów zagadnienie na podstawie Przedwiośnia Stefana Żeromskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
49. Wojna i rewolucja jako źródła doświadczeń człowieka. Omów zagadnienie na podstawie Przedwiośnia Stefana Żeromskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
50. Różne wizje odbudowy Polski po odzyskaniu niepodległości. Omów zagadnienie na podstawie Przedwiośnia Stefana Żeromskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
51. Młodość jako czas kształtowania własnej tożsamości. Omów zagadnienie na podstawie Przedwiośnia Stefana Żeromskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
52. Rola autorytetu w życiu człowieka. Omów zagadnienie na podstawie Przedwiośnia Stefana Żeromskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
53. Utopijny i realny obraz rzeczywistości. Omów zagadnienie na podstawie Przedwiośnia Stefana Żeromskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst. Witold Gombrowicz, Ferdydurke (fragmenty)
54. Groteskowy obraz świata. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Ferdydurke Witolda Gombrowicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
55. Człowiek wobec presji otoczenia. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Ferdydurke Witolda Gombrowicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Tadeusz Borowski, Proszę państwa do gazu

56. „Człowiek zlagrowany” jako ofiara zbrodniczego systemu. Omów zagadnienie na podstawie utworu Proszę państwa do gazu Tadeusza Borowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Gustaw Herling-Grudziński, Inny świat (fragmenty)

57. Jakie znaczenie ma tytuł dla odczytania sensu utworu? Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Innego świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst. 58. Konsekwencje zniewolenia człowieka. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Innego świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem

59. Czy możliwe jest zachowanie godności w skrajnych sytuacjach? Omów zagadnienie na podstawie Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
60. Zagłada z perspektywy świadka i uczestnika wydarzeń w getcie. Omów zagadnienie na podstawie Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
61. Walka o życie z perspektywy wojennej i powojennej. Omów zagadnienie na podstawie Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Albert Camus, Dżuma

62. Co skłania człowieka do poświęceń? Omów zagadnienie na podstawie Dżumy Alberta Camusa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
63. Człowiek wobec cierpienia i śmierci. Omów zagadnienie na podstawie Dżumy Alberta Camusa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
64. Czy możliwa jest przyjaźń w sytuacjach skrajnych? Omów zagadnienie na podstawie Dżumy Alberta Camusa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
65. Jakie postawy przyjmuje człowiek wobec zła? Omów zagadnienie na podstawie Dżumy Alberta Camusa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

George Orwell, Rok 1984

66. Czy możliwe jest zbudowanie doskonałego państwa? Omów zagadnienie na podstawie utworu Rok 1984 George’a Orwella. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
67. Jak zachować wolność w państwie totalitarnym? Omów zagadnienie na podstawie utworu Rok 1984 George’a Orwella. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
68. Znaczenie propagandy w państwie totalitarnym. Omów zagadnienie na podstawie utworu Rok 1984 George’a Orwella. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
69. Nowomowa jako sposób na ograniczenie wolności człowieka. Omów zagadnienie na podstawie utworu Rok 1984 George’a Orwella. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Sławomir Mrożek, Tango

70. Bunt przeciwko porządkowi społecznemu. Omów zagadnienie na podstawie Tanga Sławomira Mrożka. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
71. Konflikt pokoleń. Omów zagadnienie na podstawie Tanga Sławomira Mrożka. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
72. Normy społeczne – ograniczają człowieka czy porządkują życie? Omów zagadnienie na podstawie Tanga Sławomira Mrożka. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Marek Nowakowski, Górą „Edek”

73. W jakim celu autor nawiązuje w swoim tekście do innego tekstu? Omów zagadnienie na podstawie utworu Górą „Edek” Marka Nowakowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Andrzej Stasiuk, Miejsce

74. Miejsca ważne w życiu człowieka. Omów zagadnienie na podstawie Miejsca Andrzeja Stasiuka. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Olga Tokarczuk, Profesor Andrews w Warszawie

75. Stan wojenny z perspektywy obcokrajowca. Omów zagadnienie na podstawie utworu Profesor Andrews w Warszawie Olgi Tokarczuk. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Ryszard Kapuściński, Podróże z Herodotem (fragmenty)

76. Czym dla człowieka może być podróżowanie? Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Podróży z Herodotem Ryszarda Kapuścińskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Karta pracy z teatru, kina i filmu - wstęp do recenzji - klasy 4-6

Zamieszczam karty pracy do wypełnienia podczas oglądania w szkole filmu lub też po wizycie w kinie i teatrze. Karty przygotowałam z myślą o klasach 4-6 SP, które jeszcze nie potrafią pisać recenzji, jednakże mogą się przydać na każdym etapie kształcenia. Zapraszam do pobrania!

Sąd nad Białą Czarownicą - lekcja w klasie 4 lub 5

Przy okazji omawiania "Opowieści z Narnii" C. S. Lewis realizuję moją ulubioną lekcję, którą powtarzam co roku, czyli sąd. W klasach 7 i 8 rozprawy wychodzą genialnie, a w młodszych 4 i 5 to raczej takie wesołe przebieranki z próbą tworzenia argumentów w tle. Poniżej podział klasy ok. 20 osobowej i zadania dla poszczególnych grup - karty pracy. Najinteligentniejsi uczniowie w klasie otrzymuja zadanie bronienia Białej Czarownicy, bo to oczywiście bardzo trudne. Ja wcielam się w sędziego prowadzącego rozprawę - tego z młotkiem, ale o winie decyduje ława przysięgłych po wnikliwym wysłuchaniu obu stron. Dzieciaki uwielbiają tę lekcję. Zajmuje zwykle 2h lekcyjne. 1 to przygotowanie rozprawy i 2 to sama rozprawa. Na sali nie powinno zabraknąć ptasiego mleczka, które można z klasą wspólnie spałaszować po dobrze przeprowadzonej rozprawie.

Karty pracy: Pobierz karty pracy w grupach

Karta samooceny - ocena z zachowania klasy 4-6 szkoły podstawowej

Poniżej załączam kartę samooceny z zachowania dla klas 4-6 w szkole podstawowej. Na karcie poddane ocenie są istotne dla mnie elementy wzpółpracy uczniów, takie jak: wzajemny szacunek, pomoc, zaangażowanie, porządek i kultura. Zapraszam do korzystania.

Zasady oceniana - język polski, szkoła podstawowa

Poniżej załączam mój projekt wklejki do zeszytu z jasnymi kryteriami oceniania, a także prawami i obowiązkami uczniów na lekcjach języka polskiego w szkole podstawowej. #zasadyoceniania #kryteriaoceniania

Nowe lektury dla szkoły podstawowej - spis lektur 2021/2022

Wraz z nowym rokiem szkolnym 2021/2022 zmieniła się nieco lista lektur obowiązkowych i uzupełniających, poniżej prezentuję nową listę lektur, a także mój prywatny podział lektur dla konkretnych klas.

IV-VI

Fragment rozporządzenia:

KLASY IV–VI



„Lektury obowiązkowe:

1) Jan Brzechwa, Akademia Pana Kleksa;

2) Janusz Christa, Kajko i Kokosz. Szkoła latania (komiks);

3) René Goscinny, Jean-Jacques Sempé, Mikołajek (wybór opowiadań);

4) Ignacy Krasicki, wybrane bajki;

5) Clive Staples Lewis, Opowieści z Narnii. Lew, czarownica i stara szafa;

6) Adam Mickiewicz, Powrót taty, Pani Twardowska, Pan Tadeusz (fragmenty, w tym: opisy, zwyczaje i obyczaje, polowanie i koncert Wojskiego);

7) Ferenc Molnár, Chłopcy z Placu Broni;

8) Bolesław Prus, Katarynka;

9) Henryk Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy;

10) Juliusz Słowacki, W pamiętniku Zofii Bobrówny;

11) John Ronald Reuel Tolkien, Hobbit, czyli tam i z powrotem;

12) Józef Wybicki, Mazurek Dąbrowskiego;

13) wybrane mity greckie, w tym mit o powstaniu świata oraz mity o Prometeuszu, o Syzyfie, o Demeter i Korze, o Dedalu i Ikarze, o Heraklesie, o Tezeuszu i Ariadnie, o Orfeuszu i Eurydyce;

14) Biblia: stworzenie świata i człowieka oraz wybrane przypowieści ewangeliczne, w tym o siewcy, o talentach, o pannach roztropnych, o miłosiernym Samarytaninie;

15) wybrane podania i legendy polskie, w tym o Lechu, o Piaście, o Kraku i Wandzie;

16) wybrane baśnie polskie i europejskie, w tym: Charles Perrault, Kopciuszek, Aleksander Puszkin, Bajka o rybaku i rybce;

17) wybrane wiersze Władysława Bełzy, Jana Brzechwy, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Zbigniewa Herberta, Anny Kamieńskiej, Joanny Kulmowej, Adama Mickiewicza, Czesława Miłosza, Tadeusza Różewicza, Juliusza Słowackiego, Leopolda Staffa, Juliana Tuwima, Jana Twardowskiego oraz pieśni i piosenki patriotyczne.”,

____________________________________________________________
„Lektury uzupełniające (obowiązkowo dwie w każdym roku szkolnym), na przykład:

1) Adam Bahdaj, Kapelusz za 100 tysięcy;

2) Frances Hodgson Burnett, Tajemniczy ogród lub inna powieść;

3) Lewis Carroll, Alicja w Krainie Czarów;

4) Carlo Collodi, Pinokio;

5) Aleksander Dumas, Trzej muszkieterowie;

6) John Flanagan, Zwiadowcy. Księga 1. Ruiny Gorlanu;

7) Olaf Fritsche, Skarb Troi;

8) Emilia Kiereś, Rzeka;

9) Joseph Rudyard Kipling, Księga dżungli;

10) Janusz Korczak, Król Maciuś Pierwszy;

11) Rafał Kosik, Felix, Net i Nika oraz Gang Niewidzialnych Ludzi;

12) Zofia Kossak-Szczucka, Topsy i Lupus;

13) Marcin Kozioł, Skrzynia Władcy Piorunów;

14) Selma Lagerlöf, Cudowna podróż;

15) Stanisław Lem, Cyberiada (fragmenty);

16) Bolesław Leśmian, Klechdy sezamowe;

17) Kornel Makuszyński, wybrana powieść;

18) Andrzej Maleszka, Magiczne drzewo;

19) Alan Aleksander Milne, Kubuś Puchatek;

20) Lucy Maud Montgomery, Ania z Zielonego Wzgórza;

21) Małgorzata Musierowicz, wybrana powieść;

22) Ewa Nowak, Pajączek na rowerze;

23) Edmund Niziurski, Sposób na Alcybiadesa;

24) Sat-Okh, Biały Mustang;

25) Longin Jan Okoń, Tecumseh;

26) Ferdynand Antoni Ossendowski, Słoń Birara;

27) Jacek Podsiadło, Czerwona kartka dla Sprężyny;

28) Henryk Sienkiewicz, Janko Muzykant;

29) Alfred Szklarski, wybrana powieść;

30) Mark Twain, Przygody Tomka Sawyera;

31) Louis de Wohl, Posłaniec króla;

32) wybrane pozycje z serii Nazywam się… (np. Mikołaj Kopernik, Fryderyk Chopin, Maria Skłodowska-Curie, Jan Paweł II i inni) lub inne utwory literackie i teksty kultury wybrane przez nauczyciela."



VII-VIII

KLASY VII i VIII:

„Lektury obowiązkowe:

1) Charles Dickens, Opowieść wigilijna;

2) Aleksander Fredro, Zemsta;

3) Jan Kochanowski, wybór fraszek, pieśni i trenów, w tym tren I, V, VII i VIII;

4) Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec;

5) Ignacy Krasicki, Żona modna;

6) Adam Mickiewicz, Reduta Ordona, Śmierć Pułkownika, Świtezianka, Dziady część II, wybrany utwór z cyklu Sonety krymskie, Pan Tadeusz (całość);

7) Antoine de Saint-Exupéry, Mały Książę;

8) Henryk Sienkiewicz, Quo vadis, Latarnik;

9) Juliusz Słowacki, Balladyna;

10) Stefan Żeromski, Syzyfowe prace;

11) Sławomir Mrożek, Artysta;

12) Melchior Wańkowicz, Tędy i owędy (wybrany reportaż);

13) wybrane wiersze poetów wskazanych w klasach IV–VI, a ponadto Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Stanisława Barańczaka, Cypriana Kamila Norwida, Bolesława Leśmiana, Mariana Hemara, Jarosława Marka Rymkiewicza, Wisławy Szymborskiej, Kazimierza Wierzyńskiego, Jana Lechonia, Jerzego Lieberta oraz fraszki Jana Sztaudyngera i aforyzmy Stanisława Jerzego Leca.”,

– – część zatytułowana „Lektury uzupełniające (obowiązkowo dwie w każdym roku szkolnym), na przykład:” otrzymuje brzmienie:

„Lektury uzupełniające (obowiązkowo dwie w każdym roku szkolnym), na przykład:

1) Miron Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego (fragmenty);

2) Agatha Christie, wybrana powieść kryminalna;

3) Lloyd Cassel Douglas, Wielki Rybak;

4) Arkady Fiedler, Dywizjon 303;

5) Ernest Hemingway, Stary człowiek i morze;

6) Barbara Kosmowska, Pozłacana rybka;

7) Zofia Kossak-Szczucka, Bursztyny (wybrane opowiadanie);

8) André Frossard, Nie lękajcie się! Rozmowy z Janem Pawłem II;

9) Karolina Lanckorońska, Wspomnienia wojenne 22 IX 1939–5 IV 1945 (fragmenty);

10) Bolesław Prus, Placówka, Zemsta;

11) Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy, Sąd Ozyrysa;

12) Eric-Emmanuel Schmitt, Oskar i pani Róża;

13) Nicolas Sparks, Jesienna miłość;

14) Melchior Wańkowicz, Bitwa o Monte Cassino (fragmenty), Ziele na kraterze lub inne utwory literackie i teksty kultury wybrane przez nauczyciela, w tym wiersze poetów współczesnych i reportaże.”;

___________________________________________________

Podział lektur dla moich klas:

Klasa 4:

1) Jan Brzechwa, Akademia Pana Kleksa;

2) Janusz Christa, Kajko i Kokosz. Szkoła latania (komiks);

3) René Goscinny, Jean-Jacques Sempé, Mikołajek (wybór opowiadań);

4) Ignacy Krasicki, wybrane bajki;

5) Clive Staples Lewis, Opowieści z Narnii. Lew, czarownica i stara szafa;

6) Adam Mickiewicz, Powrót taty, Pani Twardowska,

7) Józef Wybicki, Mazurek Dąbrowskiego;

8) Ewa Chotomska, Pamiętnik Felka Parerasa;

9) wybrane baśnie polskie i europejskie, w tym: Charles Perrault, Kopciuszek, Aleksander Puszkin, Bajka o rybaku i rybce (klasa 4 i 5);

10) wybrane wiersze Władysława Bełzy, Jana Brzechwy, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Zbigniewa Herberta, Anny Kamieńskiej, Joanny Kulmowej, Adama Mickiewicza, Czesława Miłosza, Tadeusza Różewicza, Juliusza Słowackiego, Leopolda Staffa, Juliana Tuwima, Jana Twardowskiego oraz pieśni i piosenki patriotyczne.” *(klasa 4-6 - podręcznik),

Klasa 5:

1) Olaf Fritsche, Skarb Troi;

2) Brandon Mull, Baśniobór, tom 1;

3) Bolesław Prus, Katarynka;

4) Ferenc Molnár, Chłopcy z Placu Broni
5) wybrane baśnie polskie i europejskie, w tym: Charles Perrault, Kopciuszek, Aleksander Puszkin, Bajka o rybaku i rybce;

6) wybrane mity greckie, w tym mit o powstaniu świata oraz mity o Prometeuszu, o Syzyfie, o Demeter i Korze, o Dedalu i Ikarze, o Heraklesie, o Tezeuszu i Ariadnie, o Orfeuszu i Eurydyce;

7) Biblia: stworzenie świata i człowieka oraz wybrane przypowieści ewangeliczne: o miłosiernym Samarytaninie;



Klasa 6:



1) John Ronald Reuel Tolkien, Hobbit, czyli tam i z powrotem;

2) Henryk Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy;

3) Lucy Maud Montgomery, Ania z Zielonego Wzgórza;

4) Rick Riordan, Percy Jackson i bogowie olimpijscy.

5) Irena Jurgielewiczowa, Ten obcy.

6) Biblia: wybrane przypowieści ewangeliczne, w tym o siewcy, o talentach, o pannach roztropnych;

7) Juliusz Słowacki, W pamiętniku Zofii Bobrówny;

8) wybrane podania i legendy polskie, w tym o Lechu, o Piaście, o Kraku i Wandzie;

Klasa 7:

1) Aleksander Fredro, Zemsta;

2) Adam Mickiewicz, Dziady część II;

3) Juliusz Słowacki, Balladyna;

4) Charles Dickens, Opowieść wigilijna;

5) Antoine de Saint-Exupéry, Mały Książę;

6) Henryk Sienkiewicz, Quo vadis;

7) Ignacy Krasicki, Żona modna;

8) Adam Mickiewicz, Reduta Ordona, Śmierć Pułkownika, Świtezianka, wybrany utwór z cyklu Sonety krymskie;* (klasa 7-8 podręcznik)

9) Jan Kochanowski, wybór fraszek, pieśni i trenów, w tym tren I, V, VII i VIII; (klasy 6-8 podręcznik) 10) Henryk Sienkiewicz, Latarnik;

Klasa 8:

1) Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz (całość);

2) Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec;

3) Stefan Żeromski, Syzyfowe prace;

4) Sławomir Mrożek, Artysta;

5) Melchior Wańkowicz, Tędy i owędy (wybrany reportaż);

Percy Jackson i bogowie olimpijscy - omawiamy lekturę.

    Mało jest materiałów dotyczących książki Ricka Riordana ,,Złodziej Pioruna", pierwszego tomu serii "Percy Jackson i bogowie olimpijscy", a przyznam wywołała wręcz furorę czytelniczą wśród uczniów klas 6, w których uczę. Z tego też powodu wrzucam poniżej przygotowaną kartę pracy i moje luźne pomysły do wykorzystania na lekcjach.

• Omawiając fabułę posłużyłam się mapą Google. Podążyliśmy tropami Percego i jego przyjaciół. Uczniowie prześcigali się w szukaniu kolejnych miejsc na mapie, oglądaniu ich (muzeum, wesołe miasteczko w Nowym Orleanie, Łuku Wjazdowy w Saint Louis i kasyno Lotos w Las Vegas itd.) i opowiadaniu o spotkanych osobistościach. Całą wyprawę zaznaczyli (mapka na karcie pracy) i opisali w punktach na przygotowanej karcie pracy. Wyszła nam całkiem ciekawa przejażdżka (zdjęcie poniżej).

• Na pracę kreatywną zaproponowałam im stworzenie gry RPG w oparciu o scenariusz. W małych trzyosobowych grupach tworzyli swoich bohaterów (karty postaci i krótkie charakterystyki) i scenariusz oparty na wariantach wyboru. Scenariusz miał mieć maksymalnie 1-2 strony (jedna grupa napisała ich 17). Chcąc wytłumaczyć, o co chodzi w tego typu grach, posłużyłam się dwoma filmikami:

Czym są gry fabularne?

https://www.youtube.com/watch?v=4bu7c8r39S0&feature=youtu.be

Jak napisać scenariusz do gry fabularnej?

https://www.spryciarze.pl/.../jak-napisac-scenariusz-do...

• Oczywiście omówiliśmy również cechy powieści fantastycznej (przygodowej, detektywistycznej, podróżniczej), charakterystykę bohatera, misję ratowania świata, postacie mitologiczne, a także trudny wybór ,,poświęcenia się" dla dobra innych.
• W klasach szczególnie ambitnych proponuję omówić również zagadnienie "zachodniej cywilizacji":

[...] - Niewątpliwie. Bogowie przemieszczają się za sercem Zachodu. 

- Za czym? 

- Za tym, Percy, co nazywamy„zachodnią cywilizacją". Daj spokój, myślisz, że to tylko abstrakcja? Nie, to potężna siła. Zbiorowa świadomość, która świeci jasno od tysięcy lat. Bogowie są jej częścią. Można nawet powiedzieć, że jej źródłem, a przynajmniej są z nią tak mocno związani, że nie mogą osłabnąć, chyba że cała cywilizacja Zachodu uległaby zniszczeniu. Ten ogień zapłonął w Grecji. Potem, jak wiesz - a przynajmniej mam nadzieję, że wiesz, ponieważ chodziłeś na moje lekcje - jego serce przeniosło się, wraz z bogami, do Rzymu. No, mieli tam trochę inne imiona: Jupiter zamiast Zeusa, Wenus jako Afrodyta i tak dalej, ale to te same siły, ci sami bogowie. 

- A potem umarli. 

- Umarli? Nie. Czy Zachód umarł? Bogowie po prostu przenieśli się na chwilę do Niemiec, Francji, Hiszpanii. Tam, gdzie płomień jest najjaśniejszy, są i bogowie. Kilka stuleci spędzili w Anglii. Wystarczy spojrzeć na architekturę. Ludzie nie zapomnieli o bogach. Wszędzie, gdzie rządzili przez ostatnie trzy tysiące lat, można ich zobaczyć na obrazach, rzeźbach, ważnych budynkach. Tak, Percy, teraz są oni w twoich Stanach Zjednoczonych. Spójrz na posąg Prometeusza przed Rockefeller Center, na greckie fasady budynków rządowych w Waszyngtonie. Spróbuj znaleźć jedno amerykańskie miasto, w którym bogowie olimpijscy nie znajdują się na ważnym miejscu. Czy ci się to podoba, czy nie - a wierz mi, wielu ludziom Rzym też się nie podobał - Ameryka jest teraz sercem tego płomienia. Wielką potęgą Zachodu. Olimp zatem przeniósł się tutaj. My też jesteśmy tutaj."

Wypływamy na morze literatury

 Po kilku latach przerwy poświęconej na karierę żony i mamusi wracam do mojej wielkiej pasji, jaką jest nauczanie:) Tym razem będzie to odsłona odrobinę innego szczebla, czyli szkoły podstawowej. Uwielbiam to, że mogę moich uczniów zabrać w niezwykłą podróż po krainie literatury, sztuki i wyobraźni. Także ahoj! Ruszamy!!!

                        Spokojne morze, Iwan Ajwazowski

Powtórka do matury, sprawdzianu – Pozytywizm

Pozytywizm

W związku z licznymi zapytaniami o kontynuowanie powtórek, przechodzimy do pozytywizmu. Oczywiście proszę, by wszyscy mieli świadomość, że już od epoki romantycznej, materiał jest tak ogromny i tak różnorodny, że wprost nie sposób spakować go w niewielką pigułkę tzw. „powtórki”, dlatego wspomniana poniżej problematyka jest wybrana przeze mnie, jako moim zdaniem najistotniejsza dla zrozumienia epoki i panujących w niej trendów literackich. Nie ma to jednak nic wspólnego z kompendium wiedzy o pozytywizmie, od tego moi najmilsi są opasłe książki:))))

Powtórka do matury, sprawdzianu – Pozytywizm

1.Geneza epoki pozytywizmu: w Polsce początek pozytywizmu datuje się na rok 1864 - upadek Powstania styczniowego, uwłaszczenie chłopów w zaborze rosyjskim; Koniec epoki przypada na początek lat '90-tych (data umowna, ok.1890-1891). W europie pozytywizm to przedział 1850-1890.

2. Sytuacja w Polsce. Polska znajduje się pod zaborami – zabór rosyjski – brutalna rusyfikacja szkół, administracji, język rosyjski językiem narodowym, ustawa uwłaszczeniowa dla chłopów (otrzymywali na własność uprawianą ziemię) jednak nikt nie wyedukował chłopów, odnośnie ich praw i obowiązków, natomiast wysokie podatki doprowadziły wiele gospodarstw do upadku, migracja do miast za pracą. zabór austryjacki (galicja) autonomia, duże dysproporcje majątkowe, brak cenzury, sejm polski; zabór pruski bezwzględna germanizacja, urzędy w rękach Niemców, język urzędowy niemiecki, zakaz modlitwy w j. polskim.

3. Idee i filozofie pozytywistyczne:

POZYTYWIZM - August Comte „Kurs filozofii pozytywnej”. Jedyną prawdziwą wiedzą, jest wiedza naukowa. Wiara w postęp i zdobycze nauki.

SCIENTYZM rzetelną wiedzę o świecie, można uzyskać jedynie dzięki naukom przyrodniczym.

EWOLUCJONIZM - Karol Darwin – świat powstał dzięki ewolucji, której najsilniejszym motorem jest walka o byt, dobór naturalny. Przetrwają tylko najsilniejsze osobniki.

ORGANICYZM Herbert Spencer - świat, społeczeństwo to wielkie, żywe organizmy. Trzeba dbać, by w organizmie wszystkie tryby działały bez zarzutu, tylko wówczas ludzie będą zadowoleni i będzie panował dobrobyt.

UTYLITARYZM Altruizm - troska o dobro innych. Największym dobrem jakie może stworzyć człowiek, to pożyteczność, celem wszelkiego działania powinno być uszczęśliwienie, jak największej liczby osób. Stuart Mill.



Polskie idee:

Praca u podstaw – nawiązywała do filozofii utylitarnej. Postulowano podniesienie poziomu umysłowego i kulturalnego najniższych warstw społecznych. Nauczanie chłopów dotyczące przysługujących im praw, otwieranie szkół dla najbiedniejszych dzieci i młodzieży (wiejskiej, robotniczej).

Praca organiczna – postulowano podniesienie gospodarcze kraju, otwieranie nowych fabryk, odkrycia naukowe mające na celu podniesienie kraju z upadku, wzmocnienie gospodarcze. Głównym sposobem na osiągnięcie celu upatrywano w solidaryzmie społecznym czyli współpracy wszystkich warstw społeczeństwa.

Emancypacja kobiet - umożliwienie kobietom życia i pracy, usamodzielnienie, prawo do nauki.

Asymilacja żydów - integrowanie, akceptacja, zrozumienie i współpraca między różnymi grupami etnicznymi/wyznaniowymi.

Filantropia -wspieranie najbiedniejszych, pomoc, mecenat.

4. Spór między romantykami i pozytywistami – My i Wy

W pozytywizmie prasa przeżywa swój rozkwit – złoty wiek. To na łamach gazet publikowane są w odcinkach najpoczytniejsze powieści Sienkiewicza, Prusa czy Konopnickiej. Również na łamach periodyków toczy się zażarta dyskusja pomiędzy zwolennikami czucia i wiary – romantykami oraz młodymi pozytywistami, wierzącymi w siłę rozumu i wspólnego działania.

Młodzi - Pozytywiści	Starzy - Romantycy
- popularyzacja pracy i nauki, - pobudzenie żywotnych sił w społeczeństwie, - kierowanie uwagi w przyszłość, - spontaniczni, swobodni i żarliwi w działaniu, - nie kieruj się prywatą, - ważne są dla nich korzyści społeczne.	- zapatrzenie w przeszłość, bezkrytyczne jej uwielbienie, - brak żarliwości, energii, zdecydowanego działania, - hołdowanie konserwatywności, - podlegaj regułom, kanonom - opóźniają postęp myśli, wiedzy.

5. LITERATURA POZYTYWISTYCZNA

A. POEZJA

Adam Asnyk Rozbieżność celów i ideałów obu epok pięknie przedstawiona jest w dwóch utworach Adama Asnyka: Do młodych jest utworem mających charakter apelu. Podmiot liryczny zwraca się do przedstawicieli młodego pokolenia. Nie są oni już romantykami bujającymi w obłokach, ale twardo stąpają po ziemi i święcie wierzą w możliwości rozumu ludzkiego i postęp świata. Zgodnie z założeniami pozytywistycznymi, podmiot liryczny wzywa młodych do aktywnego uczestniczenia w życiu świata i narodu, do pogłębiania swej wiedzy i umiejętności, jednocześnie przestrzegając, że każda z epok przemija, a tym które odchodzą należy się szacunek i pamięć:

Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy, Choć macie sami doskonalsze wznieść; Na nich się jeszcze święty ogień żarzy, I miłość ludzka stoi tam na straży, I wy winniście im cześć!

Drugi z utworów Daremne żale poeta kieruje do romantyków, apelując o włączenie się do życia i działalności młodego pokolenia. Poeta zachęca w nim do sięgania po nowe życie, nowe ideały.

Trzeba z żywymi naprzód iść, Po życie sięgać nowe... A nie w uwiędłych laurów liść Z uporem stroić głowę.



Maria Konopnicka Rota Podmiot liryczny, czyli Maria Konopnicka skŁada przysięgę na wierność swojej ojczyźnie. Nawołuje naród do walki o niepodległość i o wiarę . Wiersz ma wymowę patriotyczną ale i kulturową . Według poetki istnieje bowiem więź między tradycją niepodległościową i wiarą chrześcijańską . Stąd te bierze si refren: "Tak nam dopomóż Bóg".

Contra spem spero Wierzę wbrew nadziei. Podmiot liryczny jest patriotą wierzącym w swój naród i w szanse powrotu czasów dumy i świetności. Mimo iż zła sytuacja, nie przynosi otuchy, czy szans na upragnioną wolność, a zdrowy rozsadek podpowiada odrzucić wszelkie mrzonki, podmiot liryczny ma w sobie nieustające pragnienie, i co za tym idzie wiarę, którą chciałby obudzić w całym społeczeństwie.

B. NOWELISTYKA

Nowela - krótki utwór pisany prozą, zawierający jeden wątek fabularny, mający wyraźny początek i zakończenie. Brak długich opisów i charakterystyk. Typowa kompozycja: przedakcja, zawiązanie akcji, rozwój zdarzeń, moment kulminacyjny, rozwiązanie akcji, puenta. Popularne środki stylistyczne: kontrast, stopniowanie napięcia, powtórzenia, inwersja czasowa.

Tematyka nowel i opowiadań doby pozytywizmu:

Nowele wykorzystywane były jako narzędzie do propagowania idei epoki. Głównymi problemami stały się ciężkie warunki życia na wsi, dyskryminacja niższych warstw społecznych oraz brak odpowiedniej edukacji na wsiach. Idee pracy u podstaw czy pracy organicznej, a także asymilacji Żydów oraz emancypacji kobiet przewijały się przez wiele utworów i uwidaczniały najwyraźniej w puentach.

-praca u podstaw – pomoc dzieciom w rozwoju własnych talentów, zdobywania wiedzy – Henryk Sienkiewicz Janko Muzykant, Bolesław Prus Antek, Eliza Orzeszkowa Tadeusz, -problematyka wsi, ludzi skrzywdzonych – Szkice węglem, Za chlebem

-asymilacja żydów - Maria Konopnicka Mendel Gdański - Stary Żyd, staje się ofiarą zamieszek antyżydowskich. Początkowo nie może zrozumieć, dlaczego nie jest traktowany jak inni obywatele, w końcu też urodził się w Polsce, dla niej pracował i tu mieszkał. Traci poczucie godności i nie jest w stanie na nowo pokochać swego rodzinnego miasta, które najwyraźniej go nie chce.

-patriotyzm - Henryk Sienkiewicz Latarnik - Emigrant, który przez wiele lat tułał się po świecie, osiada na stałe w latarni morskiej. Tam wpada mu w ręce polska epopeja Pan Tadeusz. Zaczytany latarnik nie dopilnował swoich obowiązków, kilka statków nie mogło z tego powodu dopłynąć do portu. Mężczyzna stracił pracę i znów musiał rozpocząć tułaczkę. Nowela jest apoteozą uczuć patriotycznych, a zarazem apoteozą epoki romantyzmu. Ukazuje, że nie można się odcinać od tych pięknych polskich tradycji, nie można również zapominać o obowiązkach i bieżących potrzebach.

Gloria Victis Elizy Orzeszkowej - Drzewa poleskiego lasu opowiadają Wiatrowi historię zbiorowej mogiły powstańczej sprzed prawie półwiecza. Spoczywają w niej dwaj przyjaciele: młody przyrodnik Marcyś Tarłowski i przypominający Rzymianina Jagmin, którzy życiem przypłacili udział w powstaniu. -problemy cywilizacji, nierówności społecznej, miasto jako miejsce bezwzględnego wyzysku (Dym, Kamizelka, Powracająca fala).

C. POWIEŚĆ Dwa główne nurty w literaturze pozytywizmu:

Naturalizm - nurt literacki, który swe źródła czerpał z filozofii pozytywizmu; świat przedstawiony w utworze miał być wyzbyty pierwiastków subiektywnych, a wszelkie jego elementy zbudowane miały być zgodnie z zasadami nauki i rozumu; często ukazywano sceny budzące odrazę – dokładne opisy rozkładającego się ciała, choroby. Przedstawiciele - Hipolit Taine, Bolesław Prus, Emil Zola.

Realizm - świat przedstawiony miał jak najwierniej odzwierciedlać rzeczywiste stosunki panujące na świecie; powieść to zwierciadło przechadzające się po gościncu – wiernie odbijające rzeczywistość. Przedstawiciele - Honoriusz Balzac, Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus.

Główne cechy powieści realistycznej: -obiektywny narrator trzecioosobowy, wszechwiedzący, czasem też pierwszoosobowa (przy narracji listów, pamiętników- pamiętnik Rzeckiego - Lalka); -nieschematyczni bohaterowie (brak bohaterów skrajnie złych i dobrych); -mowa pozornie zależna (narrator przekazuje myśli bohatera); -obowiązywanie zasady prawdopodobieństwa; - rozbudowane opisy miejsc, sytuacji i osób (Lalka - Warszawa) - związki przyczynowo-skutkowe; - ukazanie przekroju społecznego (najbiedniejsi, mieszczanie, arystokracja); - chronologia wydarzeń powieści realistycznej. A.) Bolesław Prus – LALKA Tematem "Lalki" jest klęska dwóch ideologii: pozytywizmu i romantyzmu, ukazane na tle przemian dziejowych: zakończenia walk narodowowyzwoleńczych i rodzenia się kapitalizmu. Uwaga autora koncentruje się wokół zagadnie politycznych, ekonomiczno-społecznych i kulturalnych. "Lalka" posiada trzy warstwy kompozycyjno-tematyczne: - powieść o polskim społeczeństwie XIX w. - kronika dnia powszedniego Warszawy 1878/79 roku - powieść o nieszczęśliwej miłości Stanisława Wokulskiego do arystokratki Izabeli Łęckiej.

STANISŁAW WOKULSKI Doktor Schuman rzekł o Stachu: "Skupiło się w nim dwóch ludzi: romantyk sprzed roku 1860 i pozytywista z 1870". Połączenie kontrowersyjności, uczuciowości oraz braku konsekwentnej ideowej postawy doprowadziło do klęski w życiu osobistym głównego bohatera.

Wokulski - Pozytywista	Wokulski - Romantyk
- kult wiedzy (wychowanek Szkoły Głównej w Warszawie) - zainteresowanie wynalazkami, finansowanie doświadczeń, - przedsiębiorczy, zdyscyplinowany i konsekwentny w pomnażaniu majątku, - zainteresowanie ekonomicznymi sprawami kraju, spółka do handlu ze wschodem, - działalność filantropijna. Wokulski był wrażliwy na biedę i krzywdę najuboższych. Zawsze starał się pomagać potrzebującym, pomagał ludziom żyjącym na powiślu np. Węgiełkowi, - Utylitaryzm. Wszelkie swoje działania motywował służbą na rzecz kraju i społeczeństwa.	- skomplikowany, niepospolity indywidualista, - skłócony ze światem, - patriota - uczestniczy w powstaniu styczniowym, za co został zesłany na Sybir - traktowa miłość i kobietę z wielką czcią, idealizował ukochaną, - romantyczne uczucie do Izabeli Łęckiej, przeszkodą do szczęścia stały się społeczne konwenanse, - zdolny do ofiar i poświęceń, - jego tragiczna i romantyczna miłość do Izabeli zakończyła się prawdopodobnie samobójstwem, - zagadkowość i tajemniczość jego losów, - postać bogata wewnętrznie, ponadprzeciętna, samotna i wyobcowana.

Lalka Bolesława Prusa jako powieść realistyczna - Panoramiczność - przedstawienie losów przedstawicieli wielu warstw społecznych. - Wielowątkowość - historie Wokulskiego, Rzeckiego i Ochockiego; losy Stawskiej; sprawa z kradzieżą lalki, - Rola przeszłości - przeszłość wpływa na zdarzenia, jakie rozgrywają się w czasie teraźniejszym, np. kontakt Wokulskiego z Suzinem wpływa na jego późniejsze decyzje i poglądy, - Złożoność akcji - wątki fabularne nawzajem się mieszają i przenikają, odzwierciedlając złożoność realnego życia, np. kontakt Wokulskiego z prezesową Zasławską, która była zakochana w jego stryju, - Przypadek - rządzi on często losami postaci, np. wizyta Wokulskiego w Paryżu, gdzie spotyka Geista, - Dwóch narratorów - 3-osobowy: inaczej odautorski, relacjonuje wydarzenia z punktu widzenia autora lub postaci, pozostaje obiektywny, jest wszechwiedzący; 1-osobowy: inaczej "narracja pamiętnikarska", w rozdziałach zatytułowanych Pamiętnik starego subiekta, zawiera retrospekcje, ale nie ułożone chronologicznie (Wiosna Ludów, losy Minclów, losy rodziny Rzeckiego), jest subiektywny, ocenia postaci i zdarzenia; dwóch narratorów sprawia, że świat przedstawiony jest bardziej skomplikowany i niejednoznaczny, a odbiorca może sam zdecydować, jaki punkt widzenia przyjąć. - Realizm - prawdziwe nazwy ulic, sklepy, moda, omawiane na salonach wydarzenia (sprawa kradzieży lalki).

B.) Eliza Orzeszkowa – NAD NIEMNEM

Powieść ta odzwierciedla pozytywistyczne ideały pracy u podstaw i pracy organicznej. Dla wielu bohaterów chęć bycia pożytecznym dla społeczeństwa jest najważniejszą rzeczą w życiu. Stopniowe dążenie do wymienionych wyżej ideałów i zrozumienie ich wagi pieknie oddaje postawa Justyny Orzelskiej. Była ona panną z dobrego domu, wychowywała się na dworze u Andrzejowej, gdzie nie musiała pracować i martwić się o swoją sytuację materialną. Sytuacja zmieniła się jednak i Justyna poznała, czym jest ciężka praca, i jak ważna jest w życiu każdego człowieka. Innym znakomitym przykładem jest Benedykt Korczyński. Dla niego praca na roli była nieodłącznie związana z patriotyzmem. Mimo że Polacy wciąż jeszcze zmagali się z zaborcami, on uważał, że ziemia, którą uprawia jest rdzennie polska i do Polski należy. Praca była więc zarazem aktem jego sprzeciwu wobec zaborcy, była walką, jedyną, jakiej mógł się podjąć. Kobieta, która chciała uciec od pracy to Marta Korczyńska. Nie wyszła za mąż za biednego Anzelma Bohatyrowicza, ponieważ obawiała się obowiązków, jakie spaść by na nią mogły w tym związku. Nikt jednak nie może uciec od pracy i Marta wkrótce pogodziła się ze swym losem i pokochała swoje obowiązki. Witold Korczyński natomiast, podobnie jak Benedykt, wiązał pracę z obowiązkami patriotycznymi, ale w nieco inny sposób. Chciał pomóc Polsce dzięki reformom rolnym, które usprawniłyby pracę na wsi.

Główne wątki w powieści: - wątek miłosny: miłość jest w powieści siłą, która pozwala osiągnąć szczęście, gwarantuje powodzenie w życiu rodzinnym, daje stabilizację, poczucie bezpieczeństwa, to uczucie, pojawiające się niemal na każdej stronie powieści i co ważne, jest udziałem wszystkich pozytywnych bohaterów. Miłość spełniona, szczęśliwa połączyła w Nad Niemnem: Jana i Cecylię, Jana i Justynę, Andrzeja i jego żonę, prawdopodobnie połączy Witolda i Marysię Kirłównę. Miłość nieszczęśliwa dotknęła Martę i Anzelma, ale ci bohaterowie zbliżają się do siebie pod koniec powieści. Rozkład małżeństwa przeżywają Zygmunt i Klotylda, Różyc jest nieszczęśliwy z powodu braku uczucia, zaś Benedykt (który przez większą część akcji stoi na pograniczu i nie można go określić ani jako postać negatywną, ani jako pozytywną), choć kocha żonę, nie odczuwa małżeńskiego szczęścia, ponieważ Emilia go nie rozumie.

- wątek narodowy, patriotyczny: Orzeszkowa przedstawia ważniejsze wydarzenia polityczne rozgrywające się w okresie zaborów. Są to: wojny napoleońskie, a zwłaszcza wyprawa Napoleona na Rosję, powstanie listopadowe i styczniowe. Pamięć o tych wydarzeniach skrzętnie przechowywana jest przez Bohatyrowiczów i panią Andrzejową. Z wątkiem tym wiąże się w powieści kult Mogiły powstańców 1863 r. Jest ona symbolem narodowej jedności, siły, wreszcie symbolem gorącego patriotyzmu.

- wątek pracy: praca w powieści uzyskuje miano najwyższej wartości i pełni rolę najważniejszego kryterium oceny postaci. Bohaterowie pozytywni ciężko pracują (Bohatyrowicze, Benedykt, Marta, Kirłowa z córką, Justyna), postacie negatywne unikają wysiłku (Emilia, Teresa Plińska, Kirło, Zygmunt, Różyc). Praca nabiera także wartości niemal uświęcającej, to nie wysiłek, ale powód radości i dumy, towarzyszy jej śpiew, śmiech. Jako duży wysiłek fizyczny praca jest przedstawiona tylko w wypadku dwu osób: Marty i Benedykta, ale to należy wiązać z charakterem tych postaci i ich przeszłością.

- wątek konfliktu pokoleń: Orzeszkowa przedstawiła w powieści kilka par bohaterów, w przypadku których należy mówić o konflikcie pokoleń, są to: Witold i Benedykt, pani Andrzejowa i Zygmunt, Justyna i Emilia. Konflikt między ojcem i synem (Witold - Benedykt) to spór między młodszym i starszym pokoleniem pozytywistów. Właściwie mają te same idee: praca, patriotyzm, troska o ziemię i kraj. Tyle tylko, że Benedykt był świadkiem upadku dawnych ideałów, patrzył na chwile zjednoczenia i rozkładu warstw narodowych, dotknęły go popowstaniowe represje, stracił brata. Obowiązki gospodarskie, problemy finansowe osłabiły w nim siłę do walki, zapomniał o starych czasach, uważa za wrogów wszystkich, którzy próbują nastawać na jego własność, nawet Bohatyrowiczów, których niesprawiedliwie osądza. Witold jest pełen energii, jest młody, pragnie realizować ideały pracy organicznej i pracy u podstaw, postawa ojca sprawia mu zawód, jest powodem rozgoryczenia. Ostatecznie jednak w powieści dochodzi do porozumienia tych bohaterów.

C.) Henryk Sienkiewicz – QUO VADIS

Tytuł powieści Quo vadis (z jęz. łac.) znaczy „dokąd idziesz?”. Quo vadis to powieść historyczna. Ma kilka wątków: miłosny (miłość Ligii i Winicjusza, miłość Eunice i Petroniusza), historyczny (dzieje Rzymu za czasów Nerona), społeczny (przekrój przez różne warstwy społeczne Rzymu), obyczajowy (dotyczy wierzeń, zwyczajów Rzymian i chrześcijan), religijny (kwestia chrześcijan, dzieje świętych Piotra i Pawła). Sienkiewicz zaprezentował także bardzo ciekawe postaci i charaktery, przedstawił ich wewnętrzne przeżycia i głębokie przemiany. Autor postawił naprzeciw siebie dwa środowiska: pogan i chrześcijan. Ponadto udało mu się uchwycić moment upadku starożytnego Rzymu i nadejścia epoki nowożytnej.

Henryk Sienkiewicz - POTOP

Pierwszą płaszczyznę utworu wyznaczają wydarzenia związane z wątkiem romansowym. W Potopie zauważyć można sytuację klasycznego romansu: na drodze kochankom (Kmicicowi i Oleńce) staje ten trzeci, zły - książę Bogusław. Druga płaszczyzna określona jest przez wydarzenia historyczne i polityczne, czyli dzieje narodu polskiego zmuszonego do walki ze szwedzkim najeźdźcą. Powieść kończy się szczęśliwie na obu płaszczyznach (Kmicic żeni się z Oleńką, potop szwedzki zostaje odparty). Potop jako powieść “ku pokrzepieniu serc”: Gdy Henryk Sienkiewicz przystępował do pisania Potopu, kraj znajdował się w sytuacji bardzo niekorzystnej. Od klęski powstania styczniowego upłynęło już dwadzieścia lat. Program odbudowy i wzmocnienia kraju, najwyraźniej uwidaczniający się w pozytywistycznych hasłach pracy organicznej i pracy u podstaw, nie przyniósł wolności, pojawiły się nastroje zniechęcenia i przygnębienia. Krytykowano program pozytywistów, tendencje antypozytywistyczne stawały się coraz mocniejsze. Dlatego cykl powieści historycznych pisanych przez Sienkiewicza ma za zadanie podtrzymać narodową więź i wiarę w odzyskanie niepodległości.

Cechy powieści historycznej na podstawie Potopu: - wszechwiedzący narrator, - sceny oparte na faktach - realizm sytuacji (bitwa o Jasną górę), - mistrzowska archaizacja języka – język stylizowany na sarmacki, - atrakcyjna fabuła awanturnicza: szybkie zwroty akcji, ucieczki, porwania, nieoczekiwane rozwiązania fabularne, - wątek miłosny - przygody miłosne Andrzeja Kmicica i Oleńki Billewiczównej, - wielkie opisy batalistyczne pełne patosu i wzniosłości, - humor, - kreacje bohaterów, których stać na wielkie poświęcenie, brawurę, bezkompromisowych, honorowych patriotów, - przesłanie powieści – kult dla wielkiej przeszłości narodowej, - bohater dynamiczny – zmienia swoje postępowanie na kartach powieści, zachodzi w nim metamorfoza – nie jest to cecha typowej powieści historycznej.

Miłość silniejsza niż śmierć. Omów temat na wybranych przykładach literackich.

W tym roku między innymi napisała do mnie szalenie miła Patrycja, szukając wskazówek przy realizacji swojej prezentacji: "Miłość silniejsza niż śmierć. Omów temat na wybranych przykładach literackich." Patrycja wstępnie wybrała oczywiście "Romea i Julię" oprócz tego wiersz Haliny Poświatowskiej "Jestem Julią" oraz balladę "Romantyczność" A. Mickiewicza. I zapytała czy mam jeszcze jakieś sugestie:) Poniżej przedstawiam moje sugestie, których udzieliłam oraz szczęśliwe zakończenie naszej korespondencji:))) "Temat oklepany, ale możesz go przedstawić w ciekawy i zajmujący sposób, wszystko zależy od Ciebie:) Jak na razie wszystkie utwory prezentują ten sam motyw - źle. Druga rzecz, która się nauczycielom od razu rzuci w oczy to ich niewielkie rozmiary - krótszych się wybrać nie da. Tak wiec proponowałabym zasadnicze zmiany. Jedno natomiast masz dobre, że szukasz utworów z różnych epok, tak koniecznie trzeba postąpić przy tak ogólnym temacie. Druga sprawa, trzeba zróżnicować motywy, jest powiedziane miłość i śmierć, a Ty skupiasz się na miłości romantycznej. To zna każdy, wszyscy o tym wiedzą. Czy nie wystarczy o nich wspomnieć we wstępie lub początku rozwinięcia? Nikt nie powiedział, że miłość ogranicza się do uczucia między kobietą i mężczyzną - to pułapka, w którą łatwo dać się złapać. Różnicowanie motywu: - Miłość między kobietą i mężczyzną ("Quo vadis" - popełniają razem samobójstwo, "Romeo i Julia", "Tristan i Izolda", "Dziady cz II i IV" - po samobójczej śmierci, wciąż kocha i na nowo przeżywa swój dramat - godzina miłości, "Kamizelka" - Prus, "Śnigrobek" - Leśmian, "Miłość w czasach zarazy" Marquez) - Miłość rodzicielska/braterska ("Antygona", Treny Kochanowskiego - Urszulka) - Miłość do ojczyzny ("Konrad Wallenrod", "Kordian", "Pan Wołodyjowski", "Gloria victis" - Orzeszkowa) - Miłość do Boga, życia, świata ( "Oskar i Pani Róża" - szczególnie polecam, krótkie, szybko się czyta, piękne i proste - mały chłopiec ma nieuleczalną chorobę, pani Róża uczy go, jak wykorzystać dni do końca i cieszyć się nimi, kochać życie; "Nie-Boska komedia" - Pankracy, "Dżuma" - pomimo zagrożenia życia pomagają chorym, "Siłaczka" - praca u podstaw, miłość do ludzkości). To tak przykładowo, aby praca była na temat musisz sobie wybrać z każdego rodzaju miłości po jednym utworze i go omówić. Tutaj już lepiej utwory ułożyć chronologicznie. Czyli np. Wstęp o różnych rodzajach miłości i poświęceń, które są silniejsze od śmierci. Bohaterowie w chwili wyboru decydują się poświęcić wszystko dla uczucia. Rozwinięcie np. Antygona - Antyk (miłość do brata i przestrzeganie praw boskich jest dla niej ważniejsze niż prawa ludzkie, za to skazana przez władcę na śmierć); Konrad Wallenrod - Romantyzm - Miłość do ojczyzny, obowiązek pomszczenia bliskich silniejszy od śmierci; Kamizelka - Pozytywizm lub Śnigrobek - XX lecie (miłość do ukochanej/ukochanego silniejsza od śmierci); Oskar i Pani Róż - współczesność; Kolejnym warunkiem by praca prezentowała wyższy poziom jest różnicowanie pod względem rodzajów, powinnaś mieć lirykę, epikę (najlepiej powieść) i dramat. Jak bardzo chcesz "Romea i Julię" to oczywiście możesz, ale dwa pozostałe utwory wyrzuć bezwarunkowo. Napisz mi co o tym myślisz i co postanowiłaś, jestem bardzo ciekawa:)" No i wczoraj otrzymałam maila zwrotnego, który dodał mi skrzydeł i ucieszył bardzo bardzo mocno:))) "dzień dobry, chciałam Pani podziękować. dzięki udzieleniu mi tych kilku rad co do mojej pracy maturalnej oraz zarysowaniu ogólnego Pani wyobrażenia na ten temat zdałam ustną maturę na 90 procent :) praca spodobał się i to bardzo, zawiodłam jedynie przy pytaniu. jeszcze raz dziękuje Pani bardzo i pozdrawiam."

Matura - Porównaj postawy życiowe Izabeli Łęckiej i Joanny Podborskiej...

Porównaj postawy życiowe Izabeli Łęckiej i Joanny Podborskiej ukazane w podanych fragmentach Lalki Bolesława Prusa i Ludzi bezdomnych Stefana Żeromskiego. Odwołując się do znajomości utworów, zwróć uwagę na okoliczności, które miały wpływ na ukształtowanie osobowości bohaterek.

LALKA (fragment)
Ciekawym zjawiskiem była dusza panny Izabeli.
Gdyby ją kto szczerze zapytał: czym jest świat, a czym ona sama? niezawodnie
odpowiedziałaby, że świat jest zaczarowanym ogrodem, napełnionym czarodziejskimi
zamkami, a ona – boginią czy nimfą uwięzioną w formy cielesne.
Panna Izabela od kolebki żyła w świecie pięknym i nie tylko nadludzkim, ale –
nadnaturalnym. Sypiała w puchach, odziewała się w jedwabie i hafty, siadała na rzeźbionych
i wyściełanych hebanach lub palisandrach, piła z kryształów, jadała ze sreber i porcelany
kosztownej jak złoto.
Dla niej nie istniały pory roku, tylko wiekuista wiosna, pełna łagodnego światła, żywych
kwiatów i woni. Nie istniały pory dnia, gdyż nieraz przez całe miesiące kładła się spać
o ósmej rano, a jadała obiad o drugiej po północy. Nie istniały różnice położeń
jeograficznych, gdyż w Paryżu, Wiedniu, Rzymie, Berlinie czy Londynie znajdowali się ci
sami ludzie, te same obyczaje, te same sprzęty, a nawet te same potrawy: zupy z wodorostów
Oceanu Spokojnego, ostrygi z Morza Północnego, ryby z Atlantyku albo z Morza
Śródziemnego, zwierzyna ze wszystkich krajów, owoce ze wszystkich części świata. Dla niej
nie istniała nawet siła ciężkości, gdyż krzesła jej podsuwano, talerze podawano, ją samą
na ulicy wieziono, na schody wprowadzano, na góry wnoszono.
Woalka chroniła ją od wiatru, kareta od deszczu, sobole od zimna, parasolka i rękawiczki
od słońca. I tak żyła z dnia na dzień, z miesiąca na miesiąc, z roku na rok, wyższa nad ludzi,
a nawet nad prawa natury. Dwa razy spotkała ją straszna burza, raz w Alpach, drugi – na Morzu
Śródziemnym. Truchleli najodważniejsi, ale panna Izabela ze śmiechem przysłuchiwała się
łoskotowi druzgotanych skał i trzeszczeniu okrętu, ani przypuszczając możliwości
niebezpieczeństwa. Natura urządziła dla niej piękne widowisko z piorunów, kamieni
i morskiego odmętu, jak w innym czasie pokazała jej księżyc nad Jeziorem Genewskim albo
nad wodospadem Renu rozdarła chmury, które zakrywały słońce. To samo przecie robią
co dzień maszyniści teatrów i nawet w zdenerwowanych damach nie wywołują obawy.
Ten świat wiecznej wiosny, gdzie szeleściły jedwabie, rosły tylko rzeźbione drzewa,
a glina pokrywała się artystycznymi malowidłami, ten świat miał swoją specjalną ludność.
Właściwymi jego mieszkańcami były księżniczki i książęta, hrabianki i hrabiowie tudzież
bardzo stara i majętna szlachta obojej płci. [...] Cała ta ludność, między którą ostrożnie
przesuwali się wygalonowani lokaje, damy do towarzystwa, ubogie kuzynki i łaknący
wyższych posad kuzyni, cała ta ludność obchodziła wieczne święto. [...]
Poza tym czarodziejskim był jeszcze inny świat – zwyczajny. [...]
I jeszcze wiedziała panna Izabela, że jak w oranżeriach rosną kwiaty, a w winnicach
winogrona, tak w tamtym, niższym świecie wyrastają rzeczy jej potrzebne. Stamtąd pochodzi
jej wierny Mikołaj i Anusia, tam robią rzeźbione fotele, porcelanę, kryształy i firanki, tam
rodzą się froterzy, tapicerowie, ogrodnicy i panny szyjące suknie. Będąc raz w magazynie
kazała zaprowadzić się do szwalni i bardzo ciekawym wydał się jej widok kilkudziesięciu
pracownic, które krajały, fastrygowały i układały na formach fałdy ubrań. Była pewna, że robi
im to wielką przyjemność, ponieważ te panny, które brały jej miarę albo przymierzały suknie,
były zawsze uśmiechnięte i bardzo zainteresowane tym, ażeby strój leżał na niej dobrze. [...]
W ogóle dla ludzi z niższego świata miała serce życzliwe. Przychodziły jej na myśl słowa
Pisma Świętego: „W pocie czoła pracować będziesz”. Widocznie popełnili oni jakiś ciężki
grzech, skoro skazano ich na pracę; ależ tacy jak ona aniołowie nie mogli nie ubolewać nad
ich losem. Tacy jak ona, dla której największą pracą było dotknięcie elektrycznego dzwonka
albo wydanie rozkazu.
Bolesław Prus, Lalka, Warszawa 1981

LUDZIE BEZDOMNI (fragment)
5 listopada. Mało snu, bo dopiero nad ranem zapadam w stan drzemania i dziś łażę
z wdziękiem zmokłej kury. Lekcje odbywałam jak ciężkie roboty. Zgnębienie dusi, sprawia,
że człowiek usuwa się, kurczy, nędznieje. Postanowiłam z tej dusznej ciasnoty, gdziem była
zatarasowana przez gorzką wiadomość, siłą się wydobyć. Nie, nie opuszczę Henryka! Będę
dwa razy więcej pracowała, wezmę nowe lekcje, może nawet ranne. Niech skończy choć
jakiekolwiek kursa, to przecież będzie mógł tutaj lżej pracować. Nigdy nie odżałuję,
że nie zdał do politechniki – ale to trudno. [...]
13 listopada. Wzięłam nową lekcję. Wcisnęłam ją między Lipeckich i Zosię K. Nowa
robota jest to przygotowanie dziewczynki, Heni L., do klasy wstępnej na pensję. Nie zna się
jeszcze na niczym. Ani dyktanda, ani tabliczki mnożenia, ani żadnej rzeczy. Pokój duży,
ciemny jak piwnica, o jednym oknie wychodzącym na ciasny dziedziniec. W tej porze jeszcze
słońce nie zachodzi, ale tam już jest wieczór. [...]
Stamtąd, wysiedziawszy godzinę, pędzę co koń skoczy na gumach kaloszowych w głębie
Powiśla do Blumów z pilną wiadomością, że „trybem oznajmującym wypowiadamy
czynności w stosunku do odnośnego podmiotu rzeczywiste – rozkazującym rozkazane
lub zakazane, warunkowym czynności tylko możebne, przypuszczone, zamierzone...”
Teraz dzień już jest napchany, formalnie napchany jak torba, lekcjami. Tak się
przyuczyłam do systematycznego chodzenia w oznaczonych terminach, że w niedzielę,
trawiąc poobiednie godziny lekcyj na czczej gawędzie albo czytaniu, doznaję co chwila
odruchów przestrachu i zrywam się jak wariatka. Same nogi skaczą i wykonywują jakieś
logarytmy kursów na Smoczą lub na Dobrą. Któż by uwierzył, że ja, nędzny twór kielecki,
dojdę kiedyś w samym środku Warszawy do 62 rubli miesięcznego zarobku z wysiewania
po różnych ulicach tajemnic wiedzy!
17 listopada. [...] Jakże szczęśliwe są te damy, które mijam, wolnym krokiem idące na spacer
czy tam dokąd. Toczą miłe, urocze, wesołe rozmowy z modnie ubranymi panami. Kto są ci
ludzie? Co oni robią, gdzie mieszkają? Nie znam ich wcale. Świat jest taki mały, taki ciasny,
a taki zarazem olbrzymi! Człowiek na nim jest to biedny niewolnik, biegający wciąż tą samą
ścieżką, tam i z powrotem, jak wilanowska kolejka.
Cofnęłam się myślą do miejsc, gdziem dawniej była, i samą siebie przypomniałam sprzed
lat kilku.
Byłam wtedy lepsza. Dziś nie mogłabym już tak zamęczać się pracą, byle „coś dobrego
zrobić”. [...]
Mam jeszcze dużo entuzjazmu dla dobrych i płonących natur, dla wszystkich, co się
męczą a pogardzają złem ukrytym, ale to jest już inne. Nie wiem, nie mogę tego szczerze
wyznać, czy kocham takich ludzi, czy tylko chciałabym iść z nimi w szeregu z tego
wyrachowania, że jest to szereg, w którym iść najbezpieczniej, bo do zwycięstwa.
Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni, Warszawa 2000


1. Wstęp
- Zdefiniuj, czym jest postawa życiowa (napisz, że jest to stosunek do świata, hierarchii wartości itp.)
- Napisz, że w zależności od epoki, zmian na świecie, ale też od własnych doświadczeń postawy życiowe mogą mieć odmienną hierarchię (tzn. jedne wartości są ważniejsze od innych)

2. Rozwinięcie
- Izabela Łęcka
* napisz, że Izabelę Łęcką wyróżnia materialistyczne podejście do otaczającego ją świata ; uzasadnij dlaczego (opisz, w jakim środowisku wychowywała się Izabela Łęcka (arystokracja); czy musiała pracować itp.);
* napisz, że bohaterkę cechuje egoizm, nie czuje ona potrzeby pomocy uboższym; bohaterka pragnie dostać od świata jak najwięcej, ale nie zamierza ofiarować czegoś od siebie; napisz, z czego wynika takie podejście do świata (warto podkreślić, że Izabela Łęcka postrzega świat w sposób idealistyczny, żyje swoimi marzeniami o świecie i ludziach i to kształtuje jej postawę wobec rzeczywistości; można także zwrócić uwagę na środowisko i pokrótce opisać, jakim wartościom hołdowała arystokracja, jakie sprawy były dla niej najważniejsze

- Joanna Podborska
* napisz, że bohaterkę nie cechuje materializm, jej działania mają służyć pomocy innym; w tym miejscu warto pokrótce opisać rodzinę, w której wychowywała się Podborska, zwrócić uwagę, że bardzo wcześnie musiała podjąć się pracy guwernantki (choć nie lubiła uczyć i była to praca niezwykle wyczerpująca), aby móc zapewnić braciom lepsze warunki życia
*napisz, że bohaterka jest patriotką i w imię miłości do ojczyzny poświęca swoje szczęście; przywołaj w tym miejscu kwestię rozstania Judyma i Podborskiej (podaj przyczyny rozstania i opisz zachowanie bohaterki itp.)

3.Zakończenie
- Podsumuj rozwinięcie; nazwij postawy wobec życia charakteryzujące Izabelę Łęcką i Joannę Podborską – podaj kilka cech opisujących te postawy
- Napisz, z jakich przyczyn postawy te mogły się tak od siebie różnić (połóż nacisk na kwestię wychowania).

Romantyk i pozytywista - Kordian, Wokulski Lalka - Wypracowanie maturalne

Romantyk i pozytywista (Juliusz Słowacki i Bolesław Prus) w kontekście ideałów swojej epoki oceniają cywilizację zachodnioeuropejską. Porównaj obraz Zachodu zawarty w poniższym fragmencie Lalki z tym, który znasz z Kordiana. Zwróć uwagę na znaczenie podróży po Europie w życiu bohaterów. Bolesław Prus Lalka (fragmenty) Paryż, pomimo pozornego chaosu, ma plan, ma logikę, chociaż budowało go przez kilkanaście wieków miliony ludzi, nie wiedzących o sobie i bynajmniej nie myślących o logice i stylu.[...] Obserwacje te wzbudziły w duszy Wokulskiego nowe prądy, o których pierwej nie myślał albo myślał niedokładnie. Zatem wielkie miasto, jak roślina i zwierzę, ma właściwą sobie anatomię i fizjologię. Zatem – praca milionów ludzi, którzy tak głośno krzyczą o swojej wolnej woli, wydaje te same skutki, co praca pszczół, budujących regularne plastry, mrówek, wznoszących ostrokrężne kopce, albo związków chemicz- nych, układających się w regularne kryształy. A cóż oni robią?... Przede wszystkim – nadzwyczajnie pracują, po szesnaście godzin na dobę, bez względu na niedzielę i święta. Dzięki czemu spełnia się tu prawo doboru, wedle którego: tylko najsilniejsi mają prawo do życia. Chorowity zginie tu przed upływem roku, nieudolny – w ciągu kilku lat, a zostają tylko najsilniejsi i najzdolniejsi. Ci zaś, dzięki pracy całych pokoleń takich jak oni bojowników, znajdują tu zaspokojenie wszel- kich potrzeb. Olbrzymie ścieki chronią ich od chorób, szerokie ulice ułatwiają im dopływ powietrza; Hale Centralne dostarczają żywności, tysiące fabryk – odzieży i sprzętów. Gdy paryżanin chce zobaczyć naturę, jedzie za miasto albo do „lasku”1, gdy chce nacieszyć się sztuką – idzie do galerii Louvru, a gdy pragnie zdobyć wiedzę – ma muzea i gabinety2. Praca nad szczęściem we wszystkich kierunkach – oto treść życia paryskiego. Tu przeciw zmęczeniu za- prowadzono tysiące powozów, przeciw nudzie setki teatrów i widowisk, przeciw niewiadomości setki mu- zeów, bibliotek i odczytów. Tu troszczą się nie tylko o człowieka, ale nawet o konia, dając mu gładkie gościńce; tu dbają nawet o drzewa, przenosząc je w specjalnych wozach na nowe miejsce pobytu, chronią żelaznymi koszami od szkodników, ułatwiają dopływ wilgoci, pielęgnują w razie choroby. Dzięki troskliwości o wszystko przedmioty znajdujące się w Paryżu przynoszą wielorakie korzyści. Dom, sprzęt, naczynie jest nie tylko użyteczne, ale i piękne, nie tylko dogadza muskułom, ale i zmysłom. I na odwrót – dzieła sztuki są nie tylko piękne, ale i użyteczne. Przy łukach triumfalnych i wieżach kościołów znajdują się schody, ułatwiające wejście na szczyt i spoglądanie na miasto z wysokości. Posągi i obrazy są dostępne nie tylko dla amatorów, ale dla artystów i rzemieślników, którzy w galeriach mogą zdejmować kopie. Francuz, gdy coś wytwarza, dba naprzód o to, ażeby dzieło jego odpowiadało swemu celowi, a potem – ażeby było piękne. I jeszcze nie kończąc na tym, troszczy się o jego trwałość i czystość. Prawdę tę stwierdzał Wokulski na każdym kroku i na każdej rzeczy, począwszy od wózków wywożących śmiecie, do – otoczonej barierą – Wenus milońskiej. Odgadł również skutki podobnego gospodarstwa, że nie marnuje się tu praca: każde pokolenie oddaje swoim następcom najświetniejsze dzieła poprzedników, dopełniając je własnym dorobkiem. Tym sposobem Paryż jest arką, w której mieszczą się zdobycze kilkunastu, jeżeli nie kilkudziesięciu wieków cywilizacji... [...] „Oto miasto – myślał – w którym więcej przeżyłem w ciągu jednej godziny, aniżeli w Warszawie przez całe życie... Oto miasto!...”. Bolesław Prus, Lalka, BN 1998. I. ROZWINIĘCIE TEMATU (można uzyskać maksymalnie 25 punktów) Punktacja: Lalka 1. Pozytywne aspekty obrazu cywilizacji zachodnioeuropejskiej, np.: 0–5 a. logika mimo pozornego chaosu, b. praca jako siła twórcza, c. zaspokojenie wszelkich potrzeb duchowych i fizycznych jako cel rozwoju cywilizacji, d. dążenie do szczęścia jako treść życia, e. pożyteczność, piękno, trwałość jako cechy wytworów cywilizacji, f. bogactwo i różnorodność dóbr i możliwości, g. cywilizacja jako wciąż rosnący dorobek wielu pokoleń, h. porównanie Warszawy i Paryża, i. postęp techniczny. 2. Negatywne aspekty obrazu cywilizacji zachodnioeuropejskiej, np.: 0–1 a. wolna wola człowieka jako złudzenie, b. prawo doboru naturalnego, zgodnie z którym słabi giną. 3. Znaczenie podróży do Paryża w życiu Wokulskiego, np.: 0–2 a. niezwykle intensywne nowe doświadczenia (lot balonem, wizyta u magnetyzera itp.), b. poznanie Geista i jego idei, c. zmiana w spojrzeniu na świat i siebie samego. 4. Związek obrazu cywilizacji Zachodu z ideami epoki, np.: 0–3 a. organicyzmem, b. racjonalizmem, c. utylitaryzmem, d. scjentyzmem, e. darwinizmem. 5. Funkcjonalne wykorzystanie treści Lalki. 0–1 Kordian 6. Funkcjonalne wykorzystanie wiedzy o bohaterze. 0–1 7. Obraz cywilizacji zachodnioeuropejskiej, np.: 0–4 a. angielska demokracja jako pozór (scena z Dozorcą), b. wszechwładza pieniądza (np. scena z Dozorcą, postać Wioletty), c. wielka sztuka jako rodzaj oszustwa (uwagi o Szekspirze), d. miłość jako towar (Wioletta), e. upadek najwyższego autorytetu: rachuba polityczna zamiast moralności (scena z Papieżem), f. przeciwstawienie światu cywilizacji świata natury (scena na Mont Blanc). 8. Znaczenie podróży po Europie w życiu Kordiana, np.: 0–2 a. podróż w poszukiwaniu wartości, b. przeżycie kryzysu wartości, głębokiego rozczarowania, c. znalezienie własnej idei (przemiana duchowa). 9. Konfrontacja obrazu cywilizacji Zachodu z ideami epoki, np.: 0–2 a. idealizmem, b. indywidualizmem, c. idealizacją natury, d. idealizacją miłości, e. potępieniem despotyzmu, f. patriotyzmem. 10. Podsumowanie 0–4 – pełne podsumowanie (np. powinno dotyczyć różnic w ocenie cywilizacji Zachodu i ich związku z ideami pozytywizmu i romantyzmu), (4) – częściowe podsumowanie (np. powinno dotyczyć różnic w ocenie cywilizacji Zachodu przez obu autorów), (2) – próba podsumowania (np. lakoniczne stwierdzenie różnicy w ocenie cywilizacji Zachodu przez obu autorów). (1) II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 5 punktów) Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały punkty za rozwinięcie tematu. – podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym, 5 – uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie głównych części, 3 – wskazująca na podjęcie próby porządkowania myśli, na ogół spójna. 1 Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. III. STYL (maksymalnie 5 punktów) – jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi; urozmaicona leksyka, 5 – zgodny z zastosowana formą wypowiedzi, na ogół jasny; wystarczająca leksyka, 3 – na ogół komunikatywny, dopuszczalne schematy językowe. 1 Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. IV. JĘZYK (maksymalnie 12 punktów) – język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne: słownictwo, frazeologia, fleksja, 12 – język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia i fleksja, 9 – język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne: składnia, słownictwo i frazeologia, 6 – język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, leksykalnych (słownictwo i frazeologia), flek- syjnych, 3 – język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych, licznych błędów składniowych, leksykalnych. 1 Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. V. ZAPIS (maksymalnie 3 punkty) – bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy), 3 – poprawna ortografia (nieliczne błędy II stopnia); na ogół poprawna interpunkcja, 2 – poprawna ortografia (nieliczne błędy różnego stopnia); interpunkcja niezakłócająca komunikacji (mimo różnych błędów). 1 Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY 0–4

Różne oblicza heroizmu. Na podstawie podanych fragmentów Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej - Wypracowanie maturalne

Różne oblicza heroizmu. Na podstawie podanych fragmentów Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej wyjaśnij symbolikę dwóch mogił.

Fragment I

JAN I CECYLIA, ROK l549,

memento mori

Jan i Cecylia! Czy kochali się oni? (...) Jak żyli? I dlaczego gdy umarli, tak na długo, na wieki

pozostali w sercach i pamięci ludzi?

Podtenczas . zaczął znowu Anzelm . nie było na tym miejscu żadnego kawałka

zoranej ziemi ani żadnego ludzkiego plemienia. Z tej strony rzeki i z tamtej strony rzeki, na

prawo i na lewo, naprzód i w tył, rosła jedna tylko puszcza. Jan i Cecylia upatrzyli sobie

właśnie te miejsce, gdzie teraz ten pomnik stoi, (...) i pod tym dębem zbudowali sobie

najpierwej chatę. (...) Wszelako tam bywało: ciężko i mile, straszno i bezpiecznie. To tylko

jest pewne, że nacierpieli się oni nadmiar, głodu, chłodu, strachu i zasępu najedli się do

sytości; że wiele razy od upału i mozołu skóra z rąk i z nóg im złaziła, a od wiatrów i mrozu

piekące bąble obsiadały ciała. Może dwadzieścia roków minęło im w tej męce, kroplami

rozkoszy słodzonej, aż po puszczy puściły się pogłosy o tej parze ludzi, że przemyślnością

swoją i krwawą pracą kawał duży lasu wyplenili, zboża nasieli i inszych różnych roślin

nasadzili; że dom sobie zbudowali widny i czysty, z którego też dym

przez komin wychodził.(...)

. Osiemdziesiąt lat albo może i więcej przeminęło od tego dnia, kiedy Jan i Cecylia pierwszy

raz na tej ziemi nogi swoje postawili. Aż jednego razu znaleźli się tacy ludzie, którzy samemu

królowi donieśli, jakie to dziwy dzieją się gdzieściś, w kraju litewskim, w najgęstszej puszczy

nad samym brzegiem Niemna. Panował podtenczas ostatni Jagiellon, dwoma imionami:

Zygmunt i August nazywany. Zapalczywy był on myśliwiec i właśnie w tej porze, kiedy mu

to doniesienie zrobionym było, bawił się polowaniem w swoich knyszyńskich lasach.

Zmiarkował zaraz, że od Knyszyna do tego miejsca, o którym jemu rozpowiadali ludzie,

droga była nie bardzo daleka. Łowczym na apel zatrąbić, a panom jechać za sobą rozkazał

i puścił się w drogę. (...)

Tam, kędy dawniej panowała dzicz drzewiasta, bezludna i głucha, srogim zwierzom tylko

przytułek dająca, leżała wielka równina, żółtością ścierniska po zżętym zbożu pozostałego

okryta. Na ściernisku, by wysokie domy lub też by słupy z pozwężanymi wierzchołkami,

stały sterty wszelkiego zboża; sto par wołów orało pole pod przyszły zasiewek, a śród pola na

gładkich łąkach hasały stada obłaskawionych koni, pasły się trzody krów ryżych i białych

owiec. Na dwóch pagórkach dwa wietrzne młyny łopotały swymi wielkimi skrzydłami,

lipowe gaje rozlegały się od bączenia nieprzeliczonych rojów pszczelnych, a w olszynach

i brzoźniakach na wszystkich gałęziach wisiały wielkie jak czapki gniazda gawronie. Sto

domów, przedzielonych ogrodami, sznurem wyciągało się w podłuż rzeki. (...)

. Tymczasem . mówił dalej . król jechał naprzód, oglądając się wokół i wesoło dziwiąc się

wszystkiemu, co tu obaczył. (...) Z najpiękniejszego domu synowie i córki, wnuki

i prawnuczki wyprowadzili parę rodzicielów (...). Kiedy już wobec króla stanęli, wszyscy

zdumieli się, bo król kołpak swój zdjąwszy z głowy, powiał nim przed starcami tak nisko, że

aż z brylantowego pióra sypnęły się gwiazdy.

.Kto ty, starcze? . zapytał Jana . odkąd przyszedłeś? jak zowiesz się i z jakiej kondycji

pochodzisz?.

Starzec, jak przystało, pokłoniwszy się królowi śmiele odpowiedział:

.Przyszedłem tu od stron onych, którymi przepływa Wisła; nazwisko swoje oznajmię tylko

jednemu Bogu, kiedy przed świętym sądem Jego stanę, a kondycja moja niską była, pokąd do

puszczy tej nie zaszedłem, gdzie wszystkie stworzenia są zarówno dziećmi powszechnej

matki ziemi. Z gminu pochodzę i pospolitakiem na ten świat przybyłem; ale oto ta pani

i małżonka moja z wysokiego domu zstąpiła, aby moje wygnańcze życie podzielać.. (...)

Wtedy król odwrócił się do Jana:

.Ty, starcze, wedle własnego żądania bezimiennym ostaniesz i jakeś się urodził, tak w grobie

legniesz pospolitakiem. Ale żeś był bohatyrem mężnym, który tę oto ziemię dzikiej puszczy

i srogim zwierzom odebrał, a zawojowawszy ją nie mieczem i krwią, ale pracą i potem, piersi

jej dla mnogiego ludu otworzył, a przez to ojczyźnie bogactwa przymnażając: przeto

dzieciom twoim, wnukom i prawnukom, aż do najdalszych pokoleń i samego wygaśnięcia

rodu twego nadaję nazwisko od bohatyrstwa twego wywiedzione. (...) Nobilituję was

i nakazuję, abyście nosili nazwisko Bohatyrowiczów, a pieczętowali się klejnotem Pomian....

Fragment II

Jan, ciągle na wzgórze patrząc, mówił: . Dla mojej pamięci to miejsce jest bardzo ważne, bo

ja tu, z tego pagórka, ostatni raz ojca swego widziałem. (.)

. Widzi pani, tam, ten trzeci od boru pagórek... Dniem i nocą, latem i zimą pusty on stoi

i żadne nawet ziółko uczepić się go nie chce. A jednakowoż był kiedyś taki wieczór, że od

góry do dołu zdeptały go ludzkie i końskie nogi i łez niemało na niego spadło...

(...) Wszyscy ku stronie piasków obróceni, stuków i grzmotów słuchali, co tam toczyły się

i turkotały, to dłużej, to krócej, to prędko, to pomaleńku, jakby z całego nieba pioruny zebrały

się i w te miejsce biły. (...) Nad piaskami zaś ciągle grzmiało a grzmiało, i dopiero przed

samym wieczorem grzmoty te zaczęły pomału ustawać, aż i zupełnie ustały, a za to po całym

borze poniosły się wielkie ludzkie krzyki i zgiełki. (...) W tej cichości i w tym szumieniu

posłyszeli my jednakże na przeciwnym brzegu rzeki wielkie pluśnięcie wody, a potem już

ciche, ale ciągle jednostajne, jednostajne pluskanie. Ktościś do wody skoczył, płynął, rzekę

przepłynął, i spod lip naszych widać było cień jakiś wstępujący pod górę to prędko, to

pomału, aż ostatni raz skoczył i wprost przed nami stanął. Matka przeżegnała się, krzyknęła:

.Anzelm!. (...) Dyszał tak, że słowa wymówić nie mógł (...), ale potem, nie wiem czemu,

zrozumiałem, że on mnie każe do dworu korczyńskiego lecieć, do pana Benedykta, który

teraz w domu siedzi, i powiedzieć jemu... .O, Jezu drogi... powiedz ty jemu, że pan Andrzej

tu.... i na czoło sobie pokazał... .a twój ociec tu.... i na piersi sobie pokazał. A potem jeszcze

dołożył: .Obydwóch nie ma!. i spytał się mnie: .Zrozumiałeś?.... Zrozumiałem...

Zrozumiałem tak dobrze, że do dziś dnia... (...)

Jan w milczeniu pagórek ten Justynie ukazał, ona też milcząc skinęła głową; wiedziała, że to

zbiorowa mogiła.

. Ilu? . z cicha zapytała.

. Czterdziestu . odpowiedział, głowę znowu odkrył i kroku przyśpieszył.

Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem, Warszawa 1971

I. ROZWINIĘCIE TEMATU (można uzyskać maksymalnie 25 punktów; model zawiera

wszystkie przewidywane konstatacje, ich liczba jest większa niż wymagana; kolejność

stwierdzeń w pracy ucznia może być inna)

Mogiła Jana i Cecylii

Prezentacja bohaterów

1. pochodzenie z różnych stanów społecznych, 1 p.

2. miłość zmuszająca ich do ucieczki z domów rodzinnych, 1 p.

3. osiedlenie w puszczy, 1 p.

4. założenie rodziny i osady dzięki wytrwałej i mozolnej pracy. 1 p.

Symbolika nazwiska nadanego przez króla Zygmunta Augusta

5. nadanie szlachectwa jako wyraz podziwu dla bohaterstwa Jana i Cecylii, 1 p.

6. uznanie przez króla, że bohaterstwo to odwaga codziennej pracy, zmagania się

z trudnościami życia, 1 p.

7. docenienie przez króla ludzi tworzących nowe wartości, budujących nową

cywilizację, 1 p.

8. podkreślenie patriotyzmu protoplastów rodu ojczyźnie bogactwa przymnażając. 1 p.

Symbolika mogiły Jana i Cecylii

9. pozytywistyczna koncepcja bohaterstwa – heroizm pracy, 1 p.

10. pozytywistyczne rozumienie patriotyzmu – praca dla ojczyzny, a nie walka, 1 p.

11. podkreślenie znaczenia pracy w życiu człowieka. 1 p.

Mogiła powstańców

Wspomnienie czasów powstania styczniowego

12. Mogiła – miejsce ostatniej, tragicznej bitwy, 1 p.

13. powstanie styczniowe jako wydarzenie kształtujące dzieje bohaterów powieści. 1 p.

Mogiła jako symbol najszlachetniejszych cech i dążeń narodu polskiego

14. patriotyzm, heroizm walki, 1 p.

15. solidaryzm społeczny, 1 p.

16. szacunek dla tradycji. 1 p.

17. Pamięć o Mogile i otaczanie jej czcią miarą patriotyzmu. 1 p.

18. Mogiły – miejsca otoczone czcią i pamięcią (sacrum), 1 p.

19. Mogiły Jana i Cecylii jako symbole głównych wartości epoki. 1 p.

Wykorzystanie kontekstów

20. Poszanowanie tradycji rodowej źródłem wartości moralnych rodu

Bohatyrowiczów. 1 p.

21. Zainteresowanie mogiłą bohaterów doceniających wartość pracy. (np. Justyna, Witold).

1 p.

22. Krytyka i szyderstwo wobec pasożytów i darmozjadów (Zygmunt, Kirło, Emilia, Różyc)

. 1 p.

23. Walka Jerzego Bohatyrowicza i Andrzeja Korczyńskiego wyrazem dawnej

przyjaźni i wspólnoty ideałów. 1 p.

24. Traktowanie pracy przez pozytywnych bohaterów jako warunku osiągnięcia

szczęścia i odnalezienia sensu życia. 1 p.

25. Brak zrozumienia dla tradycji powstania wyrazem tchórzostwa

i kosmopolityzmu. 1p.

26. Indywidualizacja języka (zwrócenie uwagi na język (np. sposób mówienia

Anzelma – gdzieściś, sposób mówienia Jana, np. posłyszeli

my...,do dworu korczyńskiego lecieć... 1 p.

27. snucie opowieści w sposób baśniowy – Aż pewnego razu..., szyk przestawny). 1 p.

Wnioski

28. Pełny (dostrzeżenie dwóch rodzajów heroizmu, łączących się z nową koncepcją patriotyzmu

oraz wskazanie najważniejszych kryteriów oceny człowieka w powieści: stosunek do pracy

i ojczyzny). (4 p.)

29. Częściowy (mogiły symbolizują kult pracy i ojczyzny, stosunek do nich określa wartości

moralne bohaterów). (2 p.)

30. Próba podsumowania (mogiły symbolizują kult pracy i ojczyzny, są symbolem

przeszłości). (1 p.)

III. KOMPOZYCJA

podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie,

przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym, (5 p.)

uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie

głównych części, (3 p.)

wskazująca na podjęcie próby uporządkowania myśli, na ogół spójna. (1 p.)

III. STYL

jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi; urozmaicona

leksyka, (5 p.)

zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny; wystarczająca

leksyka, (3 p.)

na ogół komunikatywny, dopuszczalne schematy językowe. (1 p.)

IV. JĘZYK

język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne:

słownictwo, frazeologia, fleksja, interpunkcja i ortografia, (15 p.)

język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia

i fleksja, w większości poprawne ortografia (naruszenie normy w zakresie błędów

drugorzędnych) i interpunkcja, (12 p.)

język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne

składnia, słownictwo, frazeologia, ortografia (sporadyczne błędy różnego stopnia)

i interpunkcja, (9 p.)

język w całej pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, leksykalnych

(słownictwo i frazeologia), fleksyjnych, ortograficznych (różnego stopnia)

i interpunkcyjnych, (5 p.)

język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych, licznych błędów

składniowych, leksykalnych, ortograficznych (różnego stopnia)

i interpunkcyjnych. (2 p.)

5. SZCZEGÓLNE WALORY PRAC
   (0 – 4 p.)

W wypracowaniu krótszym niż około 250 słów ocenia się tylko rozwinięcie tematu, styl,

kompozycja i język pracy nie są oceniane.