Różne oblicza heroizmu. Na podstawie podanych fragmentów Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej - Wypracowanie maturalne

Różne oblicza heroizmu. Na podstawie podanych fragmentów Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej wyjaśnij symbolikę dwóch mogił.

Fragment I

JAN I CECYLIA, ROK l549,

memento mori

Jan i Cecylia! Czy kochali się oni? (...) Jak żyli? I dlaczego gdy umarli, tak na długo, na wieki

pozostali w sercach i pamięci ludzi?

Podtenczas . zaczął znowu Anzelm . nie było na tym miejscu żadnego kawałka

zoranej ziemi ani żadnego ludzkiego plemienia. Z tej strony rzeki i z tamtej strony rzeki, na

prawo i na lewo, naprzód i w tył, rosła jedna tylko puszcza. Jan i Cecylia upatrzyli sobie

właśnie te miejsce, gdzie teraz ten pomnik stoi, (...) i pod tym dębem zbudowali sobie

najpierwej chatę. (...) Wszelako tam bywało: ciężko i mile, straszno i bezpiecznie. To tylko

jest pewne, że nacierpieli się oni nadmiar, głodu, chłodu, strachu i zasępu najedli się do

sytości; że wiele razy od upału i mozołu skóra z rąk i z nóg im złaziła, a od wiatrów i mrozu

piekące bąble obsiadały ciała. Może dwadzieścia roków minęło im w tej męce, kroplami

rozkoszy słodzonej, aż po puszczy puściły się pogłosy o tej parze ludzi, że przemyślnością

swoją i krwawą pracą kawał duży lasu wyplenili, zboża nasieli i inszych różnych roślin

nasadzili; że dom sobie zbudowali widny i czysty, z którego też dym

przez komin wychodził.(...)

. Osiemdziesiąt lat albo może i więcej przeminęło od tego dnia, kiedy Jan i Cecylia pierwszy

raz na tej ziemi nogi swoje postawili. Aż jednego razu znaleźli się tacy ludzie, którzy samemu

królowi donieśli, jakie to dziwy dzieją się gdzieściś, w kraju litewskim, w najgęstszej puszczy

nad samym brzegiem Niemna. Panował podtenczas ostatni Jagiellon, dwoma imionami:

Zygmunt i August nazywany. Zapalczywy był on myśliwiec i właśnie w tej porze, kiedy mu

to doniesienie zrobionym było, bawił się polowaniem w swoich knyszyńskich lasach.

Zmiarkował zaraz, że od Knyszyna do tego miejsca, o którym jemu rozpowiadali ludzie,

droga była nie bardzo daleka. Łowczym na apel zatrąbić, a panom jechać za sobą rozkazał

i puścił się w drogę. (...)

Tam, kędy dawniej panowała dzicz drzewiasta, bezludna i głucha, srogim zwierzom tylko

przytułek dająca, leżała wielka równina, żółtością ścierniska po zżętym zbożu pozostałego

okryta. Na ściernisku, by wysokie domy lub też by słupy z pozwężanymi wierzchołkami,

stały sterty wszelkiego zboża; sto par wołów orało pole pod przyszły zasiewek, a śród pola na

gładkich łąkach hasały stada obłaskawionych koni, pasły się trzody krów ryżych i białych

owiec. Na dwóch pagórkach dwa wietrzne młyny łopotały swymi wielkimi skrzydłami,

lipowe gaje rozlegały się od bączenia nieprzeliczonych rojów pszczelnych, a w olszynach

i brzoźniakach na wszystkich gałęziach wisiały wielkie jak czapki gniazda gawronie. Sto

domów, przedzielonych ogrodami, sznurem wyciągało się w podłuż rzeki. (...)

. Tymczasem . mówił dalej . król jechał naprzód, oglądając się wokół i wesoło dziwiąc się

wszystkiemu, co tu obaczył. (...) Z najpiękniejszego domu synowie i córki, wnuki

i prawnuczki wyprowadzili parę rodzicielów (...). Kiedy już wobec króla stanęli, wszyscy

zdumieli się, bo król kołpak swój zdjąwszy z głowy, powiał nim przed starcami tak nisko, że

aż z brylantowego pióra sypnęły się gwiazdy.

.Kto ty, starcze? . zapytał Jana . odkąd przyszedłeś? jak zowiesz się i z jakiej kondycji

pochodzisz?.

Starzec, jak przystało, pokłoniwszy się królowi śmiele odpowiedział:

.Przyszedłem tu od stron onych, którymi przepływa Wisła; nazwisko swoje oznajmię tylko

jednemu Bogu, kiedy przed świętym sądem Jego stanę, a kondycja moja niską była, pokąd do

puszczy tej nie zaszedłem, gdzie wszystkie stworzenia są zarówno dziećmi powszechnej

matki ziemi. Z gminu pochodzę i pospolitakiem na ten świat przybyłem; ale oto ta pani

i małżonka moja z wysokiego domu zstąpiła, aby moje wygnańcze życie podzielać.. (...)

Wtedy król odwrócił się do Jana:

.Ty, starcze, wedle własnego żądania bezimiennym ostaniesz i jakeś się urodził, tak w grobie

legniesz pospolitakiem. Ale żeś był bohatyrem mężnym, który tę oto ziemię dzikiej puszczy

i srogim zwierzom odebrał, a zawojowawszy ją nie mieczem i krwią, ale pracą i potem, piersi

jej dla mnogiego ludu otworzył, a przez to ojczyźnie bogactwa przymnażając: przeto

dzieciom twoim, wnukom i prawnukom, aż do najdalszych pokoleń i samego wygaśnięcia

rodu twego nadaję nazwisko od bohatyrstwa twego wywiedzione. (...) Nobilituję was

i nakazuję, abyście nosili nazwisko Bohatyrowiczów, a pieczętowali się klejnotem Pomian....

Fragment II

Jan, ciągle na wzgórze patrząc, mówił: . Dla mojej pamięci to miejsce jest bardzo ważne, bo

ja tu, z tego pagórka, ostatni raz ojca swego widziałem. (.)

. Widzi pani, tam, ten trzeci od boru pagórek... Dniem i nocą, latem i zimą pusty on stoi

i żadne nawet ziółko uczepić się go nie chce. A jednakowoż był kiedyś taki wieczór, że od

góry do dołu zdeptały go ludzkie i końskie nogi i łez niemało na niego spadło...

(...) Wszyscy ku stronie piasków obróceni, stuków i grzmotów słuchali, co tam toczyły się

i turkotały, to dłużej, to krócej, to prędko, to pomaleńku, jakby z całego nieba pioruny zebrały

się i w te miejsce biły. (...) Nad piaskami zaś ciągle grzmiało a grzmiało, i dopiero przed

samym wieczorem grzmoty te zaczęły pomału ustawać, aż i zupełnie ustały, a za to po całym

borze poniosły się wielkie ludzkie krzyki i zgiełki. (...) W tej cichości i w tym szumieniu

posłyszeli my jednakże na przeciwnym brzegu rzeki wielkie pluśnięcie wody, a potem już

ciche, ale ciągle jednostajne, jednostajne pluskanie. Ktościś do wody skoczył, płynął, rzekę

przepłynął, i spod lip naszych widać było cień jakiś wstępujący pod górę to prędko, to

pomału, aż ostatni raz skoczył i wprost przed nami stanął. Matka przeżegnała się, krzyknęła:

.Anzelm!. (...) Dyszał tak, że słowa wymówić nie mógł (...), ale potem, nie wiem czemu,

zrozumiałem, że on mnie każe do dworu korczyńskiego lecieć, do pana Benedykta, który

teraz w domu siedzi, i powiedzieć jemu... .O, Jezu drogi... powiedz ty jemu, że pan Andrzej

tu.... i na czoło sobie pokazał... .a twój ociec tu.... i na piersi sobie pokazał. A potem jeszcze

dołożył: .Obydwóch nie ma!. i spytał się mnie: .Zrozumiałeś?.... Zrozumiałem...

Zrozumiałem tak dobrze, że do dziś dnia... (...)

Jan w milczeniu pagórek ten Justynie ukazał, ona też milcząc skinęła głową; wiedziała, że to

zbiorowa mogiła.

. Ilu? . z cicha zapytała.

. Czterdziestu . odpowiedział, głowę znowu odkrył i kroku przyśpieszył.

Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem, Warszawa 1971

I. ROZWINIĘCIE TEMATU (można uzyskać maksymalnie 25 punktów; model zawiera

wszystkie przewidywane konstatacje, ich liczba jest większa niż wymagana; kolejność

stwierdzeń w pracy ucznia może być inna)

Mogiła Jana i Cecylii

Prezentacja bohaterów

1. pochodzenie z różnych stanów społecznych, 1 p.

2. miłość zmuszająca ich do ucieczki z domów rodzinnych, 1 p.

3. osiedlenie w puszczy, 1 p.

4. założenie rodziny i osady dzięki wytrwałej i mozolnej pracy. 1 p.

Symbolika nazwiska nadanego przez króla Zygmunta Augusta

5. nadanie szlachectwa jako wyraz podziwu dla bohaterstwa Jana i Cecylii, 1 p.

6. uznanie przez króla, że bohaterstwo to odwaga codziennej pracy, zmagania się

z trudnościami życia, 1 p.

7. docenienie przez króla ludzi tworzących nowe wartości, budujących nową

cywilizację, 1 p.

8. podkreślenie patriotyzmu protoplastów rodu ojczyźnie bogactwa przymnażając. 1 p.

Symbolika mogiły Jana i Cecylii

9. pozytywistyczna koncepcja bohaterstwa – heroizm pracy, 1 p.

10. pozytywistyczne rozumienie patriotyzmu – praca dla ojczyzny, a nie walka, 1 p.

11. podkreślenie znaczenia pracy w życiu człowieka. 1 p.

Mogiła powstańców

Wspomnienie czasów powstania styczniowego

12. Mogiła – miejsce ostatniej, tragicznej bitwy, 1 p.

13. powstanie styczniowe jako wydarzenie kształtujące dzieje bohaterów powieści. 1 p.

Mogiła jako symbol najszlachetniejszych cech i dążeń narodu polskiego

14. patriotyzm, heroizm walki, 1 p.

15. solidaryzm społeczny, 1 p.

16. szacunek dla tradycji. 1 p.

17. Pamięć o Mogile i otaczanie jej czcią miarą patriotyzmu. 1 p.

18. Mogiły – miejsca otoczone czcią i pamięcią (sacrum), 1 p.

19. Mogiły Jana i Cecylii jako symbole głównych wartości epoki. 1 p.

Wykorzystanie kontekstów

20. Poszanowanie tradycji rodowej źródłem wartości moralnych rodu

Bohatyrowiczów. 1 p.

21. Zainteresowanie mogiłą bohaterów doceniających wartość pracy. (np. Justyna, Witold).

1 p.

22. Krytyka i szyderstwo wobec pasożytów i darmozjadów (Zygmunt, Kirło, Emilia, Różyc)

. 1 p.

23. Walka Jerzego Bohatyrowicza i Andrzeja Korczyńskiego wyrazem dawnej

przyjaźni i wspólnoty ideałów. 1 p.

24. Traktowanie pracy przez pozytywnych bohaterów jako warunku osiągnięcia

szczęścia i odnalezienia sensu życia. 1 p.

25. Brak zrozumienia dla tradycji powstania wyrazem tchórzostwa

i kosmopolityzmu. 1p.

26. Indywidualizacja języka (zwrócenie uwagi na język (np. sposób mówienia

Anzelma – gdzieściś, sposób mówienia Jana, np. posłyszeli

my...,do dworu korczyńskiego lecieć... 1 p.

27. snucie opowieści w sposób baśniowy – Aż pewnego razu..., szyk przestawny). 1 p.

Wnioski

28. Pełny (dostrzeżenie dwóch rodzajów heroizmu, łączących się z nową koncepcją patriotyzmu

oraz wskazanie najważniejszych kryteriów oceny człowieka w powieści: stosunek do pracy

i ojczyzny). (4 p.)

29. Częściowy (mogiły symbolizują kult pracy i ojczyzny, stosunek do nich określa wartości

moralne bohaterów). (2 p.)

30. Próba podsumowania (mogiły symbolizują kult pracy i ojczyzny, są symbolem

przeszłości). (1 p.)

III. KOMPOZYCJA

podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie,

przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym, (5 p.)

uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie

głównych części, (3 p.)

wskazująca na podjęcie próby uporządkowania myśli, na ogół spójna. (1 p.)

III. STYL

jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi; urozmaicona

leksyka, (5 p.)

zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny; wystarczająca

leksyka, (3 p.)

na ogół komunikatywny, dopuszczalne schematy językowe. (1 p.)

IV. JĘZYK

język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne:

słownictwo, frazeologia, fleksja, interpunkcja i ortografia, (15 p.)

język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia

i fleksja, w większości poprawne ortografia (naruszenie normy w zakresie błędów

drugorzędnych) i interpunkcja, (12 p.)

język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne

składnia, słownictwo, frazeologia, ortografia (sporadyczne błędy różnego stopnia)

i interpunkcja, (9 p.)

język w całej pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, leksykalnych

(słownictwo i frazeologia), fleksyjnych, ortograficznych (różnego stopnia)

i interpunkcyjnych, (5 p.)

język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych, licznych błędów

składniowych, leksykalnych, ortograficznych (różnego stopnia)

i interpunkcyjnych. (2 p.)

5. SZCZEGÓLNE WALORY PRAC
   (0 – 4 p.)

W wypracowaniu krótszym niż około 250 słów ocenia się tylko rozwinięcie tematu, styl,

kompozycja i język pracy nie są oceniane.