Powtórka do matury - Barok

1. Periodyzacja epoki:

Barocco oznaczało rzadko spotykaną perłę o nieregularnym kształcie. Okres ten trwa od końca XVI wieku do połowy wieku XVIII.

2. Hasła epoki:

Kontrreformacja - miała poparcie dworu polskiego, zwłaszcza Zygmunta III Wazy, później także Sejmu. Działała poprzez wszechstronnie rozwiniętą propagandę skierowaną przeciwko reformacji, stosowała także przymus wyznaniowy.

- biskupi krakowscy wydali pierwszy Indeks ksiąg zakazanych – cenzura kościelna,

- Sejm uchwalił wygnanie z kraju braci polskich (arian),

- zabroniono odstępstw od katolicyzmu pod karą banicji,

- zakazano publicznych nabożeństw protestanckich i budowania zborów,

- najważniejszy zakon – Jezuici.

Epistolografia - sztuka pisania listów zgodna z obyczajami panującymi w danej epoce czy środowisku. Także dział piśmiennictwa zajmujący się listami i ich zbiorami, oraz utworami literackimi pisanymi w formie listów.

Sonet - Czternastowersowy utwór liryczny, pierwsze dwie strofy są czterowersowe o układzie rymów abba, zaś kolejne dwie mają po trzy wersy o rymach odmiennych (np. cdc, dcd). Pierwsza część jest opisowa lub narracyjna, natomiast druga – refleksyjna, komentująca lub pointująca.

W baroku wyróżniamy dwa nurty: sarmacki i dworski:

Sarmaci – formacja kulturowa, opierała się na micie, jakoby szlachta polska miała pochodzić od Sarmatów – starożytnego ludu zamieszkującego początkowo między Dolną Wołgą a Donem. Po Sarmatach szlachta miała odziedziczyć umiłowanie wolności, gościnność, dobroduszność, męstwo oraz odwagę. Z czasem wizerunek Sarmatów się zmienia. Stają się synonimem warcholstwa, prywaty, pijaństwa, skłonni do bójek i kłótni. Sarmaci podkreślali swoje pochodzenie wyglądem: ubierali się w kontusze lub żupany, przewiązane szerokimi pasami, u boku mieli przytwierdzona zakrzywioną szable tzw. karabele, nosili sumiaste wąsy i podgolone głowy.

Styl dworski – pojawił się na dworach królewskich i magnackich. Życie skupiało się tam na problemach miłosnych, ucztowaniu itp. Poeci tworzyli wg. Założeń włoskiego poety - Giambattista Marino – twórcy marynizmu. Charakteryzowała go efektowna forma utworu, nadużywanie metafor oraz różnorodne chwyty stylistyczne:

- KONCEPT – niezwykły pomysł

- PUENTA – niespodziewane, szokujące zakończenie,

- HIPERBOLE – wyolbrzymienia, przesadne metafory np. „mówiłem to tysiąc razy”,

- OKSYMORONY – wyolbrzymione, sprzeczne epitety np. „suchy ocean”,

- MAKARONIZM – wplatanie do wiersza słów pochodzących z języka obcego,

- ANAFORA – powtórzenie,

- PARADOKS – sprzeczność, sytuacja przecząca zdrowemu rozsądkowi,

- ANTYTEZA - polega na zestawieniu dwóch elementów znaczeniowo przeciwstawnych w jedną całość treściową

3. Sztuka barokowa

Sztuka baroku była sztuką kontrreformacji. Liczne budowle sakralne w stylu tzw. baroku jezuickiego dążyły do syntezy różnych sztuk; architektury, malarstwa, rzeźby, a zewnętrzny przepych obrzędów religijnych, zbliżonych prawie do teatralnych form, miał być ziemskim znakiem potęgi i nieograniczonej wielkości Stwórcy. Częstą cechą sztuki baroku jest przerost formy nad treścią. Rembrandt van Rijn – „Syn marnotrawny”, „Danae”, „Wymarsz strzelców” Peter Paul Rubens – „Podniesienie krzyża”, „Trzy gracje” El Greco – „Widok Toledo”, Diego Velazguez – „Portret infantki” Eryk van Dyck – „Autoportret”, „Portret rycerza w zbroi” 4. Literatura doby baroku

Jan Andrzej Morsztyn - tematyką jego utworów jest najczęściej nieszczęśliwa miłość. Zachwycony poezja Marina szuka jego wzorem niezwykłych konceptów.

Cuda miłości – sonet. Koncept: miłość jest jak ogień; puenta: miłości nie da się kontrolować rozumem, nie można przed nią uciec. Paradoks: Przebóg! Jak żyję, serca już nie mając?, hiperbola: Jeśli tym ogniem sam się w sobie psuje... Pytania retoryczne służą gradacji: Czemuż go pieszczę tak się w nim kochając?

Do trupa – sonet. Koncept: Porównanie trupa do człowieka zakochanego. Puenta: Trup jest w lepszej sytuacji niż zakochany, bo nic już nie czuje. Anafory: Ty, hiperbolizacja stanu duszy kochanka. Oksymorony: skryty płomień, piekielny upał, ogromna ciemność.

Niestatek – koncept polega na wymienianiu rzeczy niemożliwych do zaistnienia np. złapanie wiatru do wora. Puenta jest zaskakująca, podmiot lir. Stwierdza, że wymienione wczesniej rzeczy są bardziej prawdopodobne niż kobieca wierność. Anafora – prędzej, gradacja – wymieniane są coraz bardziej niespotykane rzeczy – rośnie napięcie. Koncept oparty jest na paradoksie.

Daniel Naborowski Do Anny – koncept to wymienianie rzeczy przemijających: koniec państw, świata, rozumu. Wszystko przemija, nic nie jest wieczne za wyjątkiem uczucia jakie podmiot liryczny żywi do Anny. Anafory „z czasem”, oksymorony np. „krwawe boje”.

Marność – nawiązanie do księgo Kocheleta „wszystko jest marnością”. Podmiot liryczny naucza, że wiodąc życie pełne miłości, radości i wiary, śmierć nie będzie dla nas niczym przerażającym i strasznym.

Wacław Potocki jest jednym z nielicznych twórców podejmujących walkę o poprawę Rzeczypospolitej. Pokazuje w swoich utworach, że polska szlachta odeszła od ideałów sarmackich, zamiast umacniać władzę królewską, osłabia ją.

Transakcja wojny chocimskiej - w czasach nowego zagrożenia tureckiego chciał przywołać zwycięskiego ducha, za wzór współczesnemu pokoleniu postawił obronę Chocimia, gdy w 1621 r. wojsko pod wodzą Chodkiewicza mężnie opierało się dużo liczniejszej armii tureckiej.

Nierządem Polska stoi - nierząd-anarchia to skutki ciągłych zmian konstytucyjnych i podatkowych. Ci stojący wyżej w hierarchii wolni są od obciążeń, natomiast od mniejszych właścicieli podatki są bezlitośnie ściągane. Nikt nie przestrzega praw, występki możnych uchodzą płazem.

Zbytki Polskie - jeśli wszyscy Polacy będą myśleć tylko o dobrach materialnych a nie o obronie Rzeczypospolitej, nadejdzie szybki kres państwa. Utwór antymagnacki - magnateria doprowadzi do tego, że Polska stanie się bezbronna. Wniosek: Jeśli szlachta będzie nadal żyła w zbytkach i nie interesowała się losem kraju doprowadzi go do ruiny i upadku.

Pospolite ruszenie - ukazuje obóz wojskowy, w którym nikt nie reaguje na bezpośrednie zagrożenie. Nikt nie ma ochoty pilnować kraju. Wyżsi rangą żołnierze są zbyt zmęczeni po ucztach i biesiadach i pragną jedynie się wyspać, za ich przykładem idą także prości żołnierze, tracą chęć do walki. Wniosek: Krytyka pospolitego ruszenia i obojętności szlachty wobec losów państwa.

Jan III Sobieski Listy do Marysieńki - Polski król, pogromca Turków, ale także bywalec francuskich salonów, w listach miłosnych do swojej żony Marii Kazimiery d’Arqiuen wzoruje się na francuskich romansach pasterskich. Ich wartość jest jednak olbrzymia, gdyż zawierają nie tylko miłosne wyznania, ale również pamiętnikarskie relacje zatroskanego o losy kraju króla z pól bitewnych m.in. pod Mątwami, Podhajcami i Wiedniem.

Cechy listów:

- tematyka: miłosna, polityczna, intrygi dworskie, plotki, charakterystyki osób;

- makaronizmy – zwroty z łac. franc.;

- wprowadzenie wyszukanego, pełnego ozdobników i elegancji stylu,

- pojawienie się w tekstach wiadomych tylko korespondentom określeń, symboli, odwołań,

- kobieta otoczona jest podziwem, kultem i uczuciem,

- tajemniczość i niepowtarzalność atmosfery otaczającej wymianę listów,

- miłość jawi się jako uczucie szczególnie ważne, nietuzinkowe, częste wzruszenia, łzy,



Jan Chryzostom Pasek - typowym przykład Sarmaty. Bohater Pamiętników Paska realizuje ideał szlachcica, żołnierza, ziemianina. Wykształcenie bohater, narrator i autor jednocześnie zdobył u jezuitów. Takie wykształcenie wywierało wpływ na konserwatyzm myślowy, który przejawiał się w niechęci do wszystkiego, co w jakikolwiek sposób mogłoby zmienić istniejący stan rzeczy. Według Paska nie potrzeba żadnych zmian ani reform, jedyne niebezpieczeństwo zagrażające ojczyźnie to najazdy nieprzyjacielskie i przed nimi należy się bronić. Walcząc w obronie kraju nigdy nie zapominał o własnym interesie - wielu ludzi bogaciło się na wojnie. W imię "złotej wolności" potępiał senatorów, którzy domagali się dziedziczności tronu polskiego i ukrócenia szlacheckiej anarchii. Nie dostrzegał nędzy ludu - naród utożsamiał ze szlachtą. Pasek wysoko ceni odwagę, męstwo i dzielność wyżej niż mądrość i rozwagę. Często mówi o honorze rycerskim dopuszczając się czynów zupełnie nierycerskich. Bicie czy torturowanie poddanych nie wykraczało jego zdaniem poza ramy honoru. Pasek pochwala ideały ziemiańskie, spokojne życie na wsi, bliskość natury - ale ich nie realizuje. Podobnie ustosunkowuje się do ideałów obywatelskich - dostosowuje je do własnych potrzeb. Wyśmiewa inne narody chwaląc kraj rodzinny. Chwali w nim to, co najmniej zasługuje na poparcie - samowolę szlachecką, słabość władzy królewskiej, bezrząd, pusty skarb, całkowitą zależność poddanych od panów - to miałoby świadczyć o przewadze Polski nad innymi państwami. Mówi także, że Polska jest "przedmurzem chrześcijaństwa". Idee mesjanistyczne głosiły wiarę w opatrzność Boga, który Polaków obdarzył szczególną miłością. Ideały katolickie uległy u Paska spłyceniu i prymitywizacji. Bohater "Pamiętników" często chodzi do kościoła, bierze udział w pielgrzymkach, a przy tym dokonuje najazdów na cudze domy, katuje poddanych. Taki katolicyzm usprawiedliwiający nietolerancję i przesądy, był powierzchowny - jego źródeł można dopatrywać się w jezuickim wychowaniu.

Komentarze

  1. Naprawdę przydatne.

    OdpowiedzUsuń
  2. Wszystko co najważniejsze na jednej stronie :)
    Dzięki.

    OdpowiedzUsuń
  3. to jest dobre! jednak można znaleźć coś porządnego w internecie!;)

    OdpowiedzUsuń
  4. Bardzo dobre opracowanie!

    OdpowiedzUsuń
  5. To najlepsza strona z opracowanymi epokami jaką znalazłam!Treściwie i zrozumiale. Baaaardzo dziękuję :)

    OdpowiedzUsuń
  6. Godne polecenia :)

    OdpowiedzUsuń
  7. super, bardzo pomocne :)

    OdpowiedzUsuń
  8. nareszcie coś sensownego w tym internecie na temat baroku :D
    dzieki takim stroną internet jeszcze nie zeszedl calkowicie na psy

    OdpowiedzUsuń
  9. KTO Z IIIB IV LO?
    ŁYSY

    OdpowiedzUsuń
  10. w koncu jakis konkret :))

    OdpowiedzUsuń
  11. Zatrzęsienie błędów. Ot na przykład „krwawe boje” pod żadnym pozorem oksymoronem nie jest. Niestety!

    OdpowiedzUsuń
  12. Bardzo dobre opracowanie. Znalazło by się parę błędów ;) ale ogólnie praca na +

    OdpowiedzUsuń
  13. świetne nawet jako projekt multimedialny ;)

    OdpowiedzUsuń
  14. Jan III Sobieski Listy do Marysienki, a nie Jan II Sobieski. Wkradł się błąd. :)

    OdpowiedzUsuń
  15. a gdzie jest Sęp Szarzyński? chronologicznie pominięty, ale zaliczany do twórców barokowych

    OdpowiedzUsuń
  16. Bardzo przydatne, nie za dużo, nie za mało. Dokładnie taki materiał, jakiego potrzebowałam do powtórek.

    OdpowiedzUsuń
  17. halo halo nie podoba mi sie to. a gdzie o jezuitach a gdzie sep szarzynski?pozdrawiam , IX LO, Karolina z włosami

    OdpowiedzUsuń
  18. Znów to samo! ''krwawe boje'' to oksymoron?! Myślałam, że to pomyłka, ale widocznie pani nie zna definicji tego pojęcia. Proszę ją sobie przyswoić, bo później niektórzy mają problem z tego typu rzeczami.

    OdpowiedzUsuń

Prześlij komentarz