Jak żyć ma człowiek? - Jan Kochanowski - Pieśń XI

Jak żyć ma człowiek? Kto, komu, jakich i jak udziela rad w Pieśni XI i w innych pieśniach Jana Kochanowskiego? Wykorzystaj w wypracowaniu stosowne konteksty filozoficzne i historycznoliterackie.

Pieśń XI (z ksiąg wtórych)

Stateczny umysł pamiętaj zachować,
Jeśli cię pocznie nieszczęście frasować;
Także i góry nie radzę-ć wylatać,
Kiedy się szczęście z tobą imie bratać.

Śmierci podległy, człowiecze cnotliwy,
Choć wszytek twój wiek będzie frasowliwy,
Chocia też czasem, siedząc z przyjacioły,
Przy dobrym trunku strawisz dzień wesoły:

Tu przy ciekącym przezornym strumieniu
Każ stół gotować w jaworowym cieniu,
Każ wino nosić, póki beczka leje,
Póki wiek służy, a śmierć nie przyspieje!


Postąpisz z włości drogo zapłaconych,
Postąpisz z dworu i gmachów złoconych;
A co zebrania twego kolwiek będzie,
To wszytko przyszły namiastek osiędzie.

Bądź się kto zacnym rodził i bogatym,
Bądź niewolnikiem: u śmierci nic na tym;
Czyjkolwiek naprzód los wynidzie, wsiadaj,
Wieczny wygnańcze, ani więc odkładaj!

(1584)(za: J. Kochanowski, Pieśni, Wrocław 1970)
_____________________________________________________
w. 3 góry [...] wylatać – wynosić się, pysznić
w. 9 przezorny – przezroczysty, przejrzysty
w. 12 przyspiać – śpiesznie przybyć
w. 13 postąpić – ustąpić
w. 15 zebranie – zbiór, majątek
w. 16 namiastek – następca; osiąść – wejść w posiadanie
w. 19 wsiadaj – do łodzi Charona


Porady - czyli jak zabrać się za ten tekst?
1. Przeczytaj uważnie wiersz, podkreśl środki artystyczne, zwroty, spostrzeżenia.

2. Przeczytaj powtórnie temat pracy, zwróć uwagę na podpowiedzi (kto komu jak i jakich) dotyczace sposobu i zakresu analizy i interpretacji.

3. Przypomnij sobie wszystko co wiesz o Kochanowskim, jego inne utwory, problemy, filozofię doby renesansu i przede wszystkim wzorce osobowe:
- poeta doctus - mędrzec, wykształcony, światły;
- szlachcic ziemianin.


KLUCZ ODPOWIEDZI DO POWYŻSZEGO ARKUSZA MATURALNEGO


I. ROZWINIĘCIE TEMATU (można przyznać maksymalnie 30 punktów)
Kto komu udziela rad? (Pieśń XI)
Punktacja: 0 lub 2
1. nadawca - podmiot liryczny: mędrzec, filozof, poeta (poeta doctus), 2
2. odbiorca: „człowiek cnotliwy”, „wieczny wygnaniec”, każdy człowiek. 4 za wskazanie 1 odbiorcy (2)

Jakich rad udziela?
Pieśń XI
3. zachowanie stoickiej równowagi wobec zmian losu („złoty środek”, czyli „złota mierność”), 2
4. zrozumienie, że cnota i rozum (umysł) gwarantują wewnętrzną równowagę, 2
5. przestrzeganie epikurejskiej zasady „carpe diem” (pochwała przyjemności - motyw zabawy, biesiady, wina), 2
6. odczuwanie harmonii, ładu i przyjemności, płynących z natury, 2
7. pamiętanie o nieuchronności śmierci (równości wszystkich wobec śmierci), 2
8. wniosek: postawa zalecana w pieśni łączy elementy epikureizmu i stoicyzmu (horacjanizmu). 2

Inne pieśni
9. uświadomienie sobie zmienności losu (Fortuny), np. I 9 – Chcemy sobie być radzi, I 14 – Patrzaj, jako śnieg, I 20 – Miło szaleć, II 9 – Nie porzucaj nadzieje, 2
10. stosowanie stoickiej zasady „złotego środka”, np. II 9, 2
11. stosowanie epikurejskiej zasady „carpe diem” i kultu zabawy, np. I 14, I 20, 2
12. łączenie epikureizmu i stoicyzmu (horacjanizm), np. I 9, 2
13. kierowanie się rozumem, np. II 19 – Pieśń o dobrej sławie: rozum różni nas od zwierząt, 2
14. dążenie do cnoty rozumianej jako kształtowanie siebie i służenie ogółowi (ojczyźnie), np. II 12 – Pieśń o cnocie, 2
15. dążenie do cnoty rozumianej jako przymiot charakteru, np. I 2 – Serce roście, 2
16. uświadomienie sobie, że cnota i rozum wskazują człowiekowi właściwą postawę życiową, np. I 9, 2
17. odczuwanie doskonałego ładu natury, np. Hymn, I 2, Pieśń świętojańska o Sobótce, 2
18. kontekst historycznoliteracki: np.: powiązanie rozważań z wiedzą o renesansie (humanizmie), twórczości Horacego, 2
19. kontekst filozoficzny: np.: wykraczająca poza przywołane teksty poetyckie wiedza o epikureizmie, stoicyzmie, horacjanizmie, filozofii chrześcijańskiej. 2

Jak udziela rad? (Pieśń XI)
20. gatunek: pieśń refleksyjna (dydaktyczno-refleksyjna), 2
21. perswazyjność stylu (uznać: styl impresywny) 2 21.1 za co najmniej 2 cechy - maksymalnie 2

− obecność domniemanego słuchacza (2 osoba l. poj.),
− apostrofy,
− tryb rozkazujący,
− kontrasty,
− wyliczenia,
− podkreślanie wyliczeń, anafora,
− przysłowia, aforyzmy, sentencje (złote myśli).

22. Podsumowanie (powinno uwzględniać odpowiedzi na wszystkie pytania postawione w temacie, może także zawierać refleksję o aktualności poglądów poety), np.: W pieśniach Jana Kochanowskiego poeta – mędrzec radzi (tłumaczy, nie nakazuje), jak żyć, by, mając świadomość swej doczesności, osiągnąć wewnętrzną harmonię. Człowiek renesansu – humanista wzory może znaleźć w przemyśleniach starożytnych filozofów i doskonałym ładzie natury. (Refleksja oceniająca). 0 – 2 – 4
23. za niepełne podsumowanie (2)

Uwaga: za spełnienie poszczególnych kryteriów przyznaje się wskazaną przy nich liczbę punktów; nie przyznaje się punktów cząstkowych.

II. KOMPOZYCJA (5 punktów)
− podporządkowana zamysłowi interpretacyjnemu, funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym, 5
− uporządkowana według przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie głównych części, 3
− wskazująca na podjęcie próby porządkowania myśli, na ogół spójna. 1

III. STYL (5 punktów)
− jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi; urozmaicona leksyka, 5
− zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny, wystarczająca leksyka, 3
− na ogół komunikatywny, dopuszczalne schematy językowe. 1

IV. JĘZYK (26 punktów)
− poprawna, urozmaicona składnia i frazeologia, zgodna z normą fleksja i ortografia, rzadko pojawiające się błędy interpunkcyjne, 26
− poprawna, urozmaicona składnia i frazeologia, zgodna z normą fleksja, sporadycznie pojawiające się błędy ortograficzne i interpunkcyjne, 20
− w większości poprawna składnia i frazeologia, zgodna z normą fleksja, nieliczne usterki leksykalne oraz nieliczne błędy ortograficzne i interpunkcyjne, 14
− wypowiedź komunikatywna, mimo że schematyczna składnia, stosunkowo nieliczne błędy fleksyjne, leksykalne i frazeologiczne oraz błędy ortograficzne i interpunkcyjne, 8
− schematyczna składnia; liczne błędy składniowe, fleksyjne, leksykalne i frazeologiczne oraz ortograficzne i interpunkcyjne (przy zachowaniu komunikatywności wypowiedzi) 2

V. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY (4 punkty) 4

Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki, Jan Matejko